Bad Advertisement?
Are you a Christian?
Online Store:Visit Our Store
| Book III PREVIOUS SECTION - NEXT SECTION - HELP
The Stromata, or Miscellanies.
Book III.2440
2440 After much consideration, the Editors have
deemed it best to give the whole of this book in Latin. [In the former
Book, Clement has shown, not without a decided leaning to chaste
celibacy, that marriage is a holy estate, and consistent with the
perfect man in Christ. He now enters upon the refutation of the
false-Gnostics and their licentious tenets. Professing a stricter rule
to begin with, and despising the ordinances of the Creator, their
result was the grossest immorality in practice. The melancholy
consequences of an enforced celibacy are, here, all foreseen and
foreshown; and this Book, though necessarily offensive to our Christian
tastes, is most useful as a commentary upon the history of monasticism,
and the celibacy of priests, in the Western churches. The resolution of
the Edinburgh editors to give this Book to scholars only, in the
Latin, is probably wise. I subjoin a succint analysis, in the
elucidations.] |
Caput I.—Basilidis Sententiam de Continentia Et Nuptiis Refutat.
Ac
Valentiniani quidem, qui desuper ex divinis emissionibus deduxere
conjugationes, acceptum habent matrimonium: Basilidis autem
sectatores, “Cum interrogassent, inquiunt, apostoli, nun sit
melius uxorem non ducere, dicunt respondisse Dominum: ‘Non omnes
capiunt verbum hoc. Sunt enim eunuchi alii a nativitate, alii vero a
necessitate.’”2441
Hoc dictum autem sic interpretantur:
“Quidam ex quo nati sunt, naturaliter feminam aversantur, qui
quidem hoc naturali utentes temperamento, recte faciunt, si uxorem
non ducant. Hi, inquiunt, eunuchi sunt ex nativitate. Qui autem sunt a
necessitate, ii sunt theatrici exercitatores, qui, gloriæ studio
retracti, se continent. Quinetiam qui casu aliquo excisi sunt, eunuchi
facti sunt per necessitatem. Qui itaque eunuchi fiunt per necessitatem,
non fiunt eunuchi secundum logon, seu rationem. Qui autem regni sempiterni
gratia seipsos castrarunt, id ad declinandas, inquiunt, conjugii molestias
fecerunt, quod procurandæ rei familiaris onus ac sollicitudinem
timerent. Et illud: ‘Melius est nubere quam uri,’2442
dicentem Apostolum aiunt velle: Ne animam tuam in ignem injicias, noctu
et interdiu resistens, et timens ne a continentia excidas. Nam cum in
resistendo occupata fuerit anima, a spe est divisa”—Patienter
igitur sustine,” inquit his verbis Isidoms in Moralibus,
“contentiosam mulierem, ne a Dei gratia avellaris; et cum ignem
in semine excreveris, cum bona ores conscientia. Quando autem, inquit,
tua gratiarum actio delapsa fuerit in petitionem, et deinceps’
steteris, ut tamen labi ac timbare non desinas, duc uxorem. Sin est
aliquis juvenis, vel pauper, vel infirmus, et non ei libel logo, seu
rationi, convenienter uxorem ducere, is a fratre ne discedat; dicat:
Ingressus sum in sancta, nihil possum pati. Quod si eum suspicio aliqua
subeat, dicat: Frater, impone mihi manure, ne peccem; et confestim turn
in mente, turn in corpore opem experietur. Velit modo quod bonum est
perficere, et assequetur. Nonnunquam autem ore tenus dicimus: Nolumus
peccare; animus autem noster propendet in pectatum. Qui est ejusmodi,
propier meturn, quod vult, non facit, ne ei constituatur supplicium. At
hominum generi quædam necessaria sunt ac naturalia duntaxat. Quod
indumentis egeat, necessarium simul est et naturale: est autem venerea
voluptas naturalis, sed non necessaria.” Has voces adduxi ad
reprehendendos Basilidianos, qui non recte vivunt, ut qui vel peccandi
potestatem habeant propier perfectionera, vel omnino quidera natura
salvi futuri sint, etsi nunc peccent, quod naturæ dignitate sunt
electi. Neque vero primi dogmaturn architecti eorumdem perpetrandorum
potestatem illis faciunt. Ne ergo Christi nomen suspicientes, et
iis, qui sunt in gentibus intemperantissimi, incontinentius viventes,
nomini maledictum inurant. “Qui enim sunt ejusmodi, pseudapostoli,
operarii dolosi,” usque ad illud: “Quorum finis erit secundum
opera eorum.”2443 Est ergo continentia, corporis despicientia
secundum confessionem in Deum; non solum enim in rebus venereis, sed etiam
in aliis, quæ anima perperam concupiscit, non contenta necessariis,
versatur continentia. Est autem et in lingua, et in acquirendo, et in
utendo, et in concupiscendo continentia. Non docet autem ea solummodo
esse temperantes, siquidem præbet nobis temperantiam, ut quæ
sit divina potestas et gratia. Dicendum est ergo, quidnam nostris
videatur de
eo, quod est propositum. Nos quidem castitatem, et
eos, quibus hoc a Deo datum est, beatos decimus: monogamiam autem,
et quæ consistit in uno solum matrimonio, honestatem admira tour;
dicerites tamen oportere aliorum misereri, et “alterum alterius
onera portare,”2444
ne “quis, cure” recte “stare videatur,”2445 ipse quoque “cadat.”
De secundis autum nuptiis: “Si uraris,” inquit
Apostolus, “jungere matrimonio.”2446
Caput II.—Carpocratis Et Epiphanis Sententiam de Feminarum Communitate Refutat.
Qui autem a Carpocrate descendunt et Epiphane,
censent oportere uxores esse communes; a quibus contra nomen Christi
maximum emanavit probruin. Hic autem Epiphanes, cujus etiam scripta
feruntur, filius erat Carpocratis, et matris Alexandriæ nomine,
ex patre quidera Alexandrinus, ex matre vero Cephalleneus. Vixit autem
solum septemdecim annos, et Same, quæ est urbs Cephalleniæ, ut
deus est honore affectus. Quo in loco templum ex ingentibus lapidibus,
altaria, delubra, museum, ædificatum est et consecratum; et
cure est nova luna, convenientes Cephallenei, diem natalem, quo in
deos relatus est Epiphanes, sacrificant, libantque, et convivantur,
et hymnos canunt. A patre autem didicit et orbem disciplinarum
et Platonis philosophiam. Fuit autem princeps monadicæ2447
2447 Vid. Irenæum,
lib. i. c. 2, p. 51. | cognitionis. A quo etiam profluxit
hæresis eorum, qui nunc sunt, Carpocratianorum. Is ergo dicit
in libro De justitia, “Justitiam Dei esse quamdam cure
æqualitate communionem. Æquale quidera certe cœlum
undequaque extensum totam terrain cingit. Et nox ex æquo stellas
omnes ostendit; et diei auctorem et lucis patrem, solem, Deus ex alto
æqualem effudit omnibus, qui possunt videre (illi autem omnes
communiter respiciunt), quoniam non discernit divitem vel pauperem
vel populi principem, insipientes et sapientes, femmas et masculos,
liberos, servos. Sed neque secus facit in brutis. Cure autem omnibus
animantibus æque ipsum communem effuderit. bonis et malis justitiam
suam confirmat, cure nemo possit plus habere, neque auferre a proximo,
ut ipse illius lucem habeat duplicatam. Sol facit omnibus animantibus
communia exorm nutrimenta, communi justitia ex æquo data omnibus: et
ad ea, quæ sunt hujusmodi, similiter se habet genus boum, ut bores;
et suum, at sues, et ovium, ut oves; et reliqua omnia. Justitia enim in
iis apparel esse communitas. Deinde per communitatem omnia similiter
secundum sua genera seminantur, et commune nutrimentum editur humi
pascentibus jumentis omnibus, et omnibus ex æquo; ut quod nulla
liege circumscriptum sit, sed ejus, qui donat, jubentis suppeditatione,
convenienter justeque adsit omnibus. Sed neque generationi posita est
lex, esset enim jamdiu abolita: ex æquo autem seminant et generant,
habentia innatam a justitia communionera: ex æquo communiter
omnibus oculum ad videndum, creator et pater omnium, sua justitia
legera ferens, præbuit, non discernens feminam a masculor non id
quod est rationis particeps, ab experte rationis, el, ut semel dicam,
nullum a nullo; sed æqualitate et communitate visum similiter
dividens, uno jussu omnibus est largitus. Leges autem, inquit, hominum,
cum ignorationem castigare non possent, contra leges facere docuerunt:
legum enim proprietas dissecuit divinæ legis communionem et arrodit;
non intelligens dictum Apostoli dicentis: ‘Per legem peccatum
cognovi.’ Et meum et tuum dicit subiisse per leges, ut quæ
non amplius communiter fruantur (sunt enim communia), neque terra,
neque possessionibus, sed neque matrimonio. Fecit enim rites communiter
omnibus, quæ neque passerem, neque furem abnegant; et frumentum
similiter, et alios fructus. Violata autem communio et æqualitas,
genuit furem pecorum et fructuum. Cum ergo Deus communiter omnia
fecisset homini, et feminam cure masculo communiter conjunxisset,
et omnia similiter animantia conglutinasset, pronuntiavit justitiam,
communionem cum æqualilate. Qui autem sic nati sunt, communionera,
quæeorum conciliat generationem, abnegaverunt. Et dicit, si unam
ducens habeat, cure omnium possint esse participes, sicut reliqua recit
animantia.” Hæc cum his verbis dixisset, subjungit rursus
his verbis: “Intensam enim et vehementiorem ingeneravit masculis
cupiditatem ad generum perpetuitatem, quam nec lex, nec mos, nec aliquid
aliud potest abolere: est enim Dei decretum.” Et quomodo amplius
hic in nostra examinetur oratione, cum legem et Evangelium perhæc
aperte destruat? Ilia enim dicit: “Non mœchaberis.”2448
Hoc autem dicit: “Quicunque respicit ad concupiscentiam, jam
mœchatus est.”2449 Illud enim: “Non concupisces,”2450 quod
a lege dicitur, ostendit unum esse Deum, qui præ dicatur per legem
et prophetas et Evangelium. Dicit enim: “Non concupisces uxorem
proximi tui.” Proximus autem non est Judæus Judæo:
frater enim est et eumdem habet Spiritum; restat ergo, ut propinquum
dicat eum qui est alterius gentis. Quomodo autem non propinquus, qui
aptus est esse Spiritus particeps? Non solum enim Hebræorum, sed
etiam gentium pater est Abraham. Si autem quæ est adulterata, et
qui in eam fornicatus est, capite punitur:2451
clarum est utique præceptum,
quod dicit: “Non concupisces uxorem propinqui tui,”
loqui de gentibus: ut cure quis secundum legera et ab uxore proximi
eta sorore abstinuefit, aperte audiat a Domino: “Ego autem
dico, non concupisces.” Additio autem hujus particulæ
“ego,” majorem præcepti vim ostendit. Quod autem
cure Deo bellum gerat Carpocrates, et Epiphanes etiam in eo, qui vulgo
jactatur, libro De justilia, patet ex eo quod subjungit his verbis:
“Hinc ut qui ridiculum dixerit, legislatoris hoc verbum audiendum
est: ‘Non concupisces:’ usque ad id, quod magis ridicule
dicit: ‘Res proximi tui.’ Ipse enim, qui dedit cupiditatem,
ut quæ contineret generationem, jubet eam auferre, cum a nullo
earn auferat animali. Illud autem: ‘Uxorein proximi mi,’
quo communionera cogit ad proprietatem, dixit adhuc magis ridicule.”
Ethæc quidera dogmata constituunt egregii Carpocratiani. Hos dicunt
et aliquos alios similium malorum æmulatores, ad cœnas convenientes
(neque enim dixerim “agapen” eorum congressionem)2452
viros simul et mulieres, postquam cibis venerem excitantibus se
expleverint, lumine amoto, quod eorum fornicatoriam hanc justitiam pudore
afficiebat, aversa lucema, coire quomodo velint, et cure quibus velint:
meditatos autem inejusmodi “agape” communionem, interdiu
jam, a quibus velint mulieribus exigere Carpocrateæ (divinæ enim nefas
est discere) legis obedientiam. Has leges, ut sentio, ferre opportuit
Carpocratem canum et suum et hircorum libidinibus. Mihi autem videtur,
Platonem quoque mate intellexisse, in Republica dicentem, oportere
esse communes omnium uxores: ut qui diceret eas quidem, quæ nondum
nupserant, esse communes eorum, qui essent petituri, quemadmodum theatram
quoque est commune spectatorum; esse autem unamquamque uniuscujusque
qui præoccupasset, et non amplius communem esse earn quæ
nupsisset. Xanthus autem in iis, quæ scribuntur Magica:
“Cœunt autem,” inquit, “magi cum matribus et filiabus:
et fas esse aiunt coire cure sororibus, et communes esse uxores, non vi
et clam, sed utrisque consentientibus, cure velit alter ducere uxorem
alterius.” De his et similibus hæresibus existimo Judam prophetice
dixisse in epistola: “Similiter quidera hi quoque somniantes”
(non enim vigilantes ad veritatem se applicant), usque ad illud:
“Et os eorum loquitur superba.”2453
Caput III.—Quatenus Plato Aliique E Veteribus Præiverint Marcionitis Aliisque Hæreticis, Qui a Nuptiis Ideo Abstinent Quia Creaturam Malam Existimant Et Nasci Homines in Pœnam Opinantur.
Jam vero si et ipse Plato et Pythagorei, sicut
etiam postea Marcionitæ, malam existimarunt esse generationem,
longe abfuit, ut communes ipse poneret uxores. Sed Marcionitæ2454
quidem dicunt malam esse naturam, ex mala materia, et a justo factam
opifice ac Creatore. Qua quidera ratione nolentes implere mundum,
qui factus est a Creatore, volunt abstinere a nuptiis, resistentes suo
Creatori, et contendentes ad bonum, qui vocavit: sed non ad eum, qui,
ut dicunt, Deus est diversis moribus præditus. Unde cum nihil
hic velint relinquere proprium, non sunt ex destinato animi proposito
continentes, sed propter odium conceptum adversum eum, qui creavit,
nolentes iis uti, quæ ab ipso sunt creata. Sed hi quidem, qui propter
impium, quod cum Deo gerunt, bellum, emoti sunt ab iis cogitationibus,
quæ sunt secundum naturam, Dei longanimitatem contemnentes et
benignitatem, etsi nolunt uxorem ducere, cibis tamen utuntur creatis,
et ærem respirant Creatoris, ut quiet ejus sint opera, et in iis,
quæ sunt ejus, permaneant, et inauditam ac novam quamdam, ut aiunt,
annuntiatam audiunt cognitionem, etiamsi hoc quoque nomine mundi Domino
deberent agere gratias, quod hic acceperint Evangelium. Sed adversus
eos quidera, cure de principiis tractabimus, accuratissime disseremus.
Philosophi autem, quorum mentionera fecimus, a quibus cure malam esse
generationem irapie didicissent Marcionitæ, tanquam suo dogmate
gloriantur, non eam volunt esse natura malam, sed anima, quæ
veritatem divulgavit. Artimam enim, quam esse divinam fatentur, in hunc
mundum deducunt, tanquam in locum supplicii. Oportet autem animas in
corpus immissas expiari ex eorum sententia. Non convenit autem plius
hoc dogma Marcionistis, sed iis, qui censent in corpora intrudi, et iis
alligari, et quasi ex vase in vas aliud transfundi animas. Adversus quos
fuerit aliud dicendi tempus, quando de anima tractabimus. Videtur itaque
Heraclitus maledictis insequi generationem: “Quoniam autem,”
inquit, “nati volunt vivere, et mortes habere, vel potius quiescere;
filios quoque relinquunt, ut mortes fiant.” Clarum est autem cum
eo conyenire Empedoclem quoque dicentem:—
Deflevi et luxi, insolitum cernens miser orbem.
Et amplius:—
Mortua nam ex vivis fecit, species commutans.
Et rursus:—
Hei mihi! quam infelix horninure
genus atque misellum
Litibus ex quantis prognati et planctibus estis?
Dicit autem Sibylla quoque:—
Mortales homines, caro qui tantum, et nihil estis;
Similiter atque pœta, qui scribit:—
Haud homine infelix tellus mage
quldquam alit alma.
Quin etiam Theognis malam ostendit esse
generationera, dicens hoc modo:—
Optima non nasci res est mortalibus ægris,
Nec nitidi soils luce micante frui,
Extemplo aut natum portas invadere Ditis.
His autem consequenria scribit
quoque Euripides, pœta tragicus:—
Nam nos decebat convenire publice, et
Deflere natum, quod tot ingreditur mala:
Ast mortuum, cuique jam quies data est,
Efferre lætis gratulationibus.
Et rursus similia sic dicit:—
Quis novit, an vivere quidera siet mori,
Siet mori autem vivere?
Idem quod hi, videtur Herodotus quoque inducere dicentem Solonera:
“O Crœse, quivis homo nihil est aliud quam calamitas.” Jam
vero ejus de Cleobide et Bitone fabula plane nihil aliud vult, quam
vituperare generationera, laudare autern morterm.
Et qualis folii, est heminum generatia talis, ait
Homerus. Plato autem in Cratylo, Orpheo tribuit eum sermonem,
quo anima puniri in corpore dicitur: “Nempe corpus hoc
animæ σῆμα,”
monumentum, “quidam esse tradunt: quasi ipsa præsenti in
tempore sit sepulta; atque etiam quia anima per corpus σημαίνει,“ significat, “quæcunclue significare potest: iedo
σῆμα jure vocari.
Videatur mihi præterea Orpheus nomen hoc ob id potissimum imposuisse,
quod anima in corpore hoc delictorum luat pœnas.” Operæ pretium
est autem meminisse etiam eorum, quæ dicit Philolaus. Sic enim dicit
hic Pythagoreus: “Testantur autem veteres quoque theologi et
vates, ad luenda supplicia animam conjunctam esse corpori, et in eo
tanquam in monumento esse sepultam.” Quin etiam Pindarus
de iis, quæ sunt in Eleusine, mysteriis loquens, infert: “Beatus,
qui cum ilia sub terra videtit communia, novit quidem vitæ finem,
novit autem datum Jovis imperium.” Et Plato similiter in
Pædonene non veretur hoc modo scribere: “Porto autem hi, qui
nobishæc constituerunt mysteria, non aliquid aliud,” usque ad:
“Et cure diis habitatlone.” Quid vero, cum dieit:
“Quandiu corpus habuefimus, et anima nostra cum ejusmodi malo
admista fuerit, illud, quod desideramus, nunquam satis assequemur?” annon significat generationem esse causam maximorum malorum? Jam
vero in Phædone quoque testatur: “Evenit enim, ut qui
recte philosophantur, non animadvertantur ab aliis in nullam rem aliam
suum studium conferre, quam ut emoriantur, et sint mortui.” Et
runus: “Ergo hic quoque philosophi anima corpus maxime
vilipendit, et ab eo fugit, ipsa autem secum seorsim esse
quærit.” Nunquid autem consentit cum divino Apostolo, qui dicit:
“Infelix ego homo, quis me liberabit a corpore mortis hujus?”2455 nisi forte eorum consensionem, qui trahuntur
in vitium, “corpus morris” dicit tropice. Atque coitum
quoque, qui est principium generationis, vel ante Marcionem vietur
Plato aversari in primo De republica: ubi cum laudasset
senectutem, subjungit: “Velim scias, quod quo magis me deficiunt
alise,” nempe corporis, “voluptates, eo magis confabulandi
cupiditas, et voluptas, quam ex ea re capio, augetur.” rei veneree
injecta esset menrio: “Bona verba quæso,” inquit:
“ego vero lubenter isthinc, tanquam ad insano aliquo et agresti
domino, effugi?’ Rursus in Phædone, vituperans
generationem, dicit: “Quæ ergo de his in arcanis dicitur, hæc
est oratio, quod nos homines sumus in custodia allqua.” Et
rursus: “Qui autem pie præcæ teris vixisse inveniuntur, hi
sunt, qui ex his terrenis locis, tanquam e carcere, soluti atque
liberati, ad puram in altioribus locis habitationem
transcendunt.” Sed tamen quamvis ita se habeat, recte a Deo
mundum administrari existimat; unde dicit: “Non oportet autem
seipsum solvere, nec effugere.” Et ut paucis dicam, non dedit
Marcioni occasionem, ut malam existimaret materiam, cum ipse pie de
mundohæc dixerit: “Ab eœnim, qui ipsum construxit, habet omnia
bona: a priori autem deformirate incommoda et injusta omnia, quæ intra
cœlum nascuntur, mundus ipse sustinet, et animantibus inserit.”
Adhuc autem subjungit manifestius: “Cujus quidem defectus est
coporea temperatura, priscæ naturge comes; ham quiddam valde deforme
erat, et ordinis expert, priusquampræsenti ornatu decoraretur.”
Nihilominus autem in Legibus quoque deflet humanum genus, sic
dicens: “Dii autem hominum genus laboribus naturæ pressum
miserati, remissiones ipsis statuerunt laborum, solemnium videlicit
festorum vicissitudines.” Et in Epinomide persequitur
etiam causas, cur sint horninure miserti, et sic dicit: “Ab
initio ipsum esse genitum, est grave cuilibet animanti: primum quidem,
quod eorum constitutionis sint participes, quæ in utero gestantur;
deinde ipsum nasci, et præterea nutriri et erudiri, per irmumerabiles
labores universa fiunt, ut omnes dicimus.” Quid vero? annon
Heraclitus generationera quoque dicit esse mortem? Pythagoras autem
similiter atque Socrates in Gorgia, cum dicit: “Mors est,
quæ unque experrecti videmus: quæ cunque autem dormientes,
somnus.” Sed de his quidem satis. Quando autem tractabimus de
principiis, tune et has repugnantias, quas et innuunt philosophi, et
suis dogmatibus decernunt Marcionistæ, considerabimus. Cæterum satis
dilucide ostensas esse existimo, externorum alienorumque dogmaturn
occasiones Marcionem ingrate et indocte accepisse a Platone. Nobis
autem procedar sermo de continentia. Dicebamus autem”
Græcos adversus liberorum
generationem multa dixisse, incommoda, quæ comitari eam solent,
respicientes: quæ cum impie excepissent Marcionitæ, impie fuisse
ingratos in Creatorem. Dicit enim tragœdia:—
Non nascier præstat homines, quam nastier.
Dein filios acerbis cum coloribus
Enitor, ast enixa, si stolidi scient,
Afflictor, intuendo quod servo malos,
Bonosque perdo. Si bonos servo, tamen
Mihi miscellum cor timore liquitur.
Quid hic boni ergo est? unicam annon sufficit
Effundere animam, nisi crucieris amplius?
Et adhuc similiter:—
Vetus stat mihi persuasio,
Plantare filios nunquam hominem oportuit,
Dum cernit ad quot gignimus natos mala.
In his autem, quæ deinceps sequuntur, malorum quoque
causam evidenter reducit ad principia, sic dicens:—
O! miser natus, malisque obnoxius
Editus, homo, es, vitæ tuæque miserriam
Hinc inchoasti: cœpit æther omnibus
Spiramen unde alens tradere mortalibus;
Mortalis ægre ne feras mortalia.
Rursus autem his similia tradit:—
Mortalium omnium beatus non fuit
Quisquam, molestia et nemo carens fuit.
Et deinde rursus:—
Heu! quanta, quotque hominibus eveniunt mala,
Quam vana, quorum terminus nullus datur.
Et adhuc similiter:—
Nemo beatus semper est mortalium.
Hac itaque ratione dicunt etiam Pythagoreos abstinere a
rebus venereis. Mihi autem contra videntur uxores quidem ducere, ut
liberos suscipiant, velle autem a venerea voluptate se continere post
susceptos liberos. Proinde mystice uti fabis prohibent, non quod sit
legumen flatum excitens, et concoctu difficile, et somnia efficiat
turbulenta; neque quod hominis capiti sit sireills ut vult ille
versiculus:—
Idem est namque fabam atque caput corrodere patris;
sed potius quod fabæ, si comedantur, steriles efficiant mulieres.
Theophrastus quidem certe in quinto libro De causis plantarum,
fabarum siliquas, si ponantur ad radices arborum quæ nuper sunt
plantatæ, refert plantas exsiccare. Quinetiam gallinæ domesticæ,
quæ eas assidue comedunt, efficiuntur steriles.
Caput IV.—Quibus Prætextibus Utantur Hæretici ad Omnis Genetis Licentiam Et Libidinem Exercendam.
Ex iis autem, qui ab hæresi ducuntur, Marciohis quidem Pontici
fecimus mentionem, qui propter certamen, quod adversus Creatorem
suscepit, mundanarum rerum usum recusat. Ei autem continentiæ causa
est, si modo est ea dicenda continentia, ipse Creator, cui se adversari
existimans gigas iste cum Deo pugnans, est invitus continens, dum in
creationem et Dei opus invehitur. Quod si usurpent vocem Domini, qui
dicit Philippo: “Sine mortuos sepelire mortuos suos, tu autem
sequere me:”2456
at illud considerent, quod similem cam is
formationem fert quoque Philippus, non habens cadaver pollutum. Quomodo
ergo cum carhem haberet, non habuit cadaver? Quoniam surrexit ex
monumento, Domino ejus vitia morte afficiente, vixit autem Christo.
Meminimus autem nefariæ quoque ex Carpocratis sententia mulierum
communionis. Cum autem de dicto Nicolai loqueremur, illud præ
termisimus: Cum formosam, aiunt, haberet uxorem, et post Servatoris
assumptionem ei fuisset ab apostolis exprobrata zelotypia, in medium
adducta muliere, permisit cui vellet eam nubere. Aiunt enim hanc
actionem illi voci consentaneam, quæ dicit, quod “carne abuti
oporteat.” Proinde ejus factum et dictum absolute et
inconsiderate sequentes, qui ejus hæresim persequuntur, impudenter
effuseque fornicantur. Ego autem audio Nicolaum quidem nulla unquam
alia, quam ea, quæ ei nupserat, uxore usum esse; et ex illius liberis,
filias quidem consenuisse virgines, filium autem permansisse
incorruptum. Quæ cum ita se habeant, vitii erat depulsio atque
expurgatio, in medium apostolorum circumactio uxoris, cujus dicebatur
laborare zelotypia: et continentia a voluptatibus, quæ magno studio
parari solent, docebat illud, “abuti carne,” hoc est,
exercere carnem. Neque enim, ut existimo, volebant, convenienter Domini
præcepto, “duobus dominis servire,”2457 voluptati et Deo.
Dicunt itaque Matthiam2458 quoque
sic docuisse: “Cum carne quidem pugnare, et ea uti, nihil ei
impudicum largiendo ad voluptatem; augere autem animam per fidem et
cognitionem.” Sunt autem, qui etiam publicam venerem pronuntiant
mysticam communionem; et sic ipsum nomen contumelia afficiunt. Sicut
enim operari eum dicimus, tum qui malum aliquod facit, tum etiam qui
bonum, idem nomen utrique tribuentes; haud aliter “communio”
usurpari solet; nam bona quidem est in communicatione tum peeuniæ,
tum nutrimenti et yestitus: illi autem quamlibet veneream conjunctionem
impie vocaverunt “communionem.” Dicunt itaque ex iis quemdam,
cum ad hostram virginem vultu formosam accessisset, dixisse: Scriptum
est: “Da omni te petenti:”2459 illam autem
honeste admodum respondisse, ut quse non intelligeret hominis petulantiam:
At tu matrem conveni de matrimonio. O impietatem! etiam voces Domini
ementiuntur isti intemperantiæ
communicatores, fratresque libidinis, non solum probrum philosophiæ,
sed etiam totius vitæ; qui veritatem, quantum in eis situm est,
adulterant ac corrumpunt, vel potius defodiunt; homines infelicissimi
carnalem concubitus communionem consecrant, et hanc ipsos putant ad
regnum Dei perducere. Ad lupanaria ergo deducithæc communio,
et cure eis communicaverint sues et hirci, maximaque apud illos in
spe fuerint meretrices, quæ in prostibulis præsto sunt, et
volentes omnes admittunt. “Vos autem non sic Christum didicistis,
siquidem ipsum audiistis, et in eo docti estis, quemadmodum est
veritas in Christo Jesu, ut deponatis quæ sunt secundum veterem
conversationem, veterem hominem, qui corrumpitur secundum desideria
deceptionis. Renovamini autem spiritu mentis vestræ, et induatis
novum hominem, qui creatus est secundum Deum in justitia et sanctitate
veritatis,”2460 ad Dei similitudinem. “Efficimini
ergo Dei imitatores, ut filii dilecti, et ambulate in dilectione, sicut
Christus quoque dilexit nos, et tradidit seipsum pro nobis oblationem et
hostiam Deo in odorem suavitatis. Fornicatio autem, et omnis immunditia,
vel avaritia, ne nominetur quidem in vobis, sicut decet sanctos,
et turpitudo, et stultiloquium.”2461 Etenim docens Apostolus
meditari vel ipsa voce esse castos, scribit: “Hoc enim scitote,
quod omnis fornicator,” et cætera, usque ad illud: “Magis
autem arguite.”2462 Effluxit autem eis dogma ex quodam
apocrypho libro. Atque adeo afferam dictionem, quæ mater eorum
intemperantiæ et origo est: et sive ipsi hujus libri scriptores se
fateantur, en eorum recordiam, licet Deo eum falso ascribant libidinis
intemperantia ducti: sive ab aliis, eos perverse audientes, hoc præclarum
dogma acceperint, sic porto se habent ejus verba: “Unum erant
omnia: postquam autem ejus unitati visum est non esse solam, exiit ab
eo inspiratio, et cum ea iniit communionem, et fecit dilectum. Exhinc
autem egressa est ab ipso inspiratio, cum qua cure communionem iniisset,
fecit porestates, quæ nec possunt videri nec audiri,” usque
ad illud, “unamquamque in nomine proprio.” Si enim hi quoque,
sicut Valentiniani, spiritales posuissent communiones, suscepisset forte
aliquis eorum opinionem: carnalis autem libidinis communionem ad sanctam
inducere prophetiam, est ejus qui desperat salutem. Talia etiam statuunt
Prodici quoque asseclæ, qui seipsos falso nomine vocant Gnosticos:
seipsos quidem dicentes esse natura filios primi Dei; ea vero nobilitate
et libertate abutentes, vivunt ut volunt; volunt autem libidinose;
se nulla re teneri arbitrati, ut “domini sabbati,” et qui
sint quovis genere superiores, filii regales. Regi autem, inquiunt,
lex scripta non est. Primum quidem, quod non faciant omnia quæ
volunt: multa enim cos prohibebunt, etsi cupiant et conentur. Quinetiam
quæ faciunt, non faciunt ut reges, sed ut mastigiæ: clanculum
enim commitrunt adulteria, timerites ne deprehendantur, et vitantes ne
condemntur, et metuentes ne supplicio afficiantur. Quomodo etiam res est
libera, intemperantia et turpis sermo? “Omnis enim, qui peccat,
est servus,” inquit Apostolus.2463 Sed quomodo vitiam ex Deo
instituit, qui seipsum præ buit dedititium cuivis concupiscentiæ? cum
dixerit Dominus: “Ego autem dico: Ne concupiscas.”
Vultne autem aliquis sua sponte peccare, et decernere adulteria esse
committenda, voluptatibusque et deliciis se explendum, et aliorum violanda
matrimonia, cum aliorum etiam, qui inviti peccant, misereamur? Quod
si in externum mundum venerint, qui in alieno non fuerint fideles,
verum non babebunt. Afficit autem hospes aliquis elves contumelia,
et eis injuriam facit; et non potius ut peregrinus, utens necessariis,
vivit, cives non offendens? Quomodo autem, cum eadem faciant, ac ii,
quos gentes odio habent, quod legibus obtemperare nolint, nempe iniqui,
et incontinentes, et avari, et adulteri, dicunt se solos Deum nosse?
Oporteret enim eos, cum in alienis adsunt, recte vivere, ut revera
regiam indolem ostenderent. Jam vero et humanos legislatores, et divinam
legera habent sibi infensam, cum inique et præter leges vivere
instituerint. Is certe, qui scortatorein “confodit,” a Deo
plus esse ostenditur in Numeris. “Et si dixerimus,” inquit
Joannes in epistola, “quod societatem habemus cum eo,”
nempe Deo, “et in tenebris ambulamus, mentitour, et veritatem
non facimus. Si autem in luce ambulamus, sicut et ipse est in luce,
societatem habemus cum ipso, et sanguis Jesu filii ejus emundat nos
a peccato.”2464 Quomodo ergo sunt hi hujus
mundi hominibus meliores, qui hæc faciunt, et vel pessimis hujus
mundi sunt similes? sunt enim, ut arbitror, similes natura, qui sunt
factis similes. Quibus autem se esse censent nobilitate superiores,
eos debent etiam superare moribus, ut vitent ne includantur in
carcere. Revera enim, ut dixit Dominus: “Nisi abundavetit
justitia vestra plus quam scribarum et Pharisæorum, non intrabitis in
regnum Dei.”2465 De abstinentia autem a cibis ostenditur
a Daniele.2466 Ut semel autem dicam, de obedientia dicit
psallens David: “In quo diriget junior viam suam?”2467 Et
statim audit: “In custodiendo sermones tuos in toto corde.”
Et dicit Jeremias: “Hæc autem dicit Dominus: Per vias gentium ne
ambulaveritis.”2468 Hinc moti
aliqui alii, pusilli et nullius
pretii, dicunt formatum fuisse hominem a diversis potestatibus:
et quæ sunt quidem usque ad umbilicum esse artis divinioris;
quæ autem subter, minoris; qua de causa coitum quoque appetere. Non
animadvertunt autem, quod superiores quoque partes nutrimentum appetunt,
et quibusdam libidinantur. Adversantur autem Christo quoque, qui
dixit Pharisæis, eundem Deum et “internum” nostrum et
“externum” fecisse hominem.2469 Quinetiam appetitio non
est corporis, etsi fiat per corpus. Quidam alii, quos etiam vocamus
Antitactas, hoc est “adversarios” et repugnantes, dicunt
quod Deus quidera universorum noster est natura pater, et omnia quæ
cunque fecit, bona sunt; unus autem quispiam ex iis, qui ab ipso facti
sunt, seminatis zizaniis, malorum naturam generavit: quibus etiam nos
omnes implicavit, ut nos efficeret Patri adversarios. Quare nos etiam
ipsi huic adversamur ad Patrem ulciscendum, contra secundi voluntatem
facientes. Quoniam ergo hic dixit: “Non mœchaberis:”
nos, inquiunt, mœchamur, ut ejus mandatum dissolvamus. Quibus
responderimus quoque, quod pseudoprophetas, et eos qui veritatem simulant,
ex operibus cognosci accepimus: si male audiunt autem vestra opera,
quomodo adhuc dicetis vos veritatem tenere? Aut enim nullum est malum,
et non est utique dignus reprehensione is, quem vos insimulatis, ut
qui Deo sit adversatus, neque fuit alicujus mali effector; una enim
cum malo arbor quoque interimitur: aut si est malum ac consistit,
dicant nobis, quid dicunt esse ea, quæ data sunt, præcepta,
de justitia, de continentia, de tolerantia, de patientia,
et iis, quæ sunt hujusmodi, bona an mala? et si fuerit quidera
malum præceptum, quod plurima prohibet facere turpia, adversus
seipsum legem feret vitium, ut seipsum dissolvat, quod quidem non potest
fieri; sin autem bonum, cure bonis adversentur præceptis, se bono
adversari, et mala facere confitentur. Jam vero ipse quoque Servator,
cui soil censent esse parendum, odio bere, et maledictis insequi
prohibuit et, “Cum adversario,” inquit, “vadens,
ejus amicus conare discedere.”2470 Aut ergo
Christi quoque negabunt suasionem, adversantes adversario: aut,
si sint amici, contra eum certamen suscipere nolunt. Quid vero? an
nescitis, viri egregii (loquor enim tanquam præsentibus), quod
cure præceptis, quæ se recte habent, pugnantes, propriæ
saluti resistis? Non enim ea, quæ sunt utiliter edicta, sed
vos ipsos evertitis. Et Dominus: “Luceant” quidera,
inquit, “bona vestra opera:”2471 vos autem libidines et
intemperantias vestras manifestas redditis. Et alioqui si vultis
legislatoris præcepta dissolvere, quanam de causa, illud quidem:
“Non mœchaberis;” et hoc: “Stuprom puero non
inferes,” et quæ cunque ad continentiam conferunt, dissolvere
conamini, propter vestram intemperantiam non dissolvitis autem, quæ
ab ipso fit, hiemem, ut media adhuc hieme æstatem faciatis:
neque terram navigabilem, mare autem pedibus pervium, facitis, ut qui
historias composuerunt, barbarum Xerxem dicunt voluisse facere? Cur vero
non omnibus præceptis repugnatis? Nam cum ille dicat; “Crescite
et multiplicamini,”2472 oporteret vos, qui adversamini, nullo modo
uti coitu. Et cure dixit: “Dedi vobis omnia ad vescendum”2473 et fruendum, vos nullo frui oportuit. Quinetiam eo
dicente: “Oculum pro oculo,”2474 oportuit vos decertationem
contraria non rependere decertatione. Et cure furem jusserit reddere
“quadruplum,”2475 oportuit vos furl aliquid etiam adhere. Rursus
vero similiter, cum præcepto: “Diliges Deum tuum ex toto
corde tuo,”2476 repugnetis, oportuit nec universomm quidem
Deum diligere. Et rursus, cum dixent: “Non facies sculptile
neque fusile,”2477 consequens erat ut etiam sculptilia
adoraretis. Quomodo ergo non impie facitis, qui Creatori quidem, ut
dicitis, resistiris; quæ sunt autem meretricibus et adulteris
similia, sectamini? Quomodo autem non sentiris vos eum majorem facere,
quem pro imbecillo habetis; si quidera id fit, quod hic vult; non autem
illud, quod voluit bonus? contra enim ostenditur quodam modo a vobis
ipsis, imbecillum esse, quem vestrum patrem dicitis. Recensent etiam ex
quibusdam locis propheticis decerptas dictiones, et male consarcinatas,
quæ allegorice dicta sunt tanquam recto ductu et citra figuram
dicta sumentes. Dicunt enim scriptum esse: “Deo restiterunt, et
salvi facti sunt:”2478 illi autem “Deo impudenti” addunt; et
hoc eloquium tanquam consilium præceptum accipiunt: et hoc ad salutem
conferre existimant, quod Creatori resistant. At “impudenti”
quidem “Deo,” non est scriptum. Si autem sic quoque habeat,
eum, qui vocatus est diabolus, inteligite impudentem: vel quod
hominem calumniis impetat, vel quod accuset peccatores, vel quod sit
apostata. Populus ergo, de quo hoc dictum est, cum castigaretur propter
sua peocata, ægre ferentes et gementes, his verbis, quædicta
sunt, murmurabant, quod aliæ quidem gentes cum inique se gerant
non puniantur, ipsi autem in singulis vexentur; adeo ut Jeremias
quoque dixerit: “Cur via impiorum prosperatur?”2479 quod
simile est ie, quod prius allatum est ex Malachia: “Deo restiterunt,
et salvi facti sunt.” Nam prophetæ divinitus inspirati,
non solum quæ a Deo audierint, se loqui profitentur; sed
et ipsi etiam solent ea, quæ vulgo jactantur a populo, exceptionis modo,
edicere, et tanquam quæ stiones ab hominibus motas referre: cujusmodi
est illud dictum, cujus mentio jam facta est. Nunquid autem ad hos verba
sua dirigens, scribit Apostolus in Epistola ad Romanos: “Et non
sicut blasphemamur, et sicut dicunt aliqui nos dicere: Faciamus mala,
ut eveniant bona, quorum justa est damnatio?”2480 Ii sunt, qui inter legendum tono vocis pervertunt
Scripturas ad proprias voluptates, et quorumdam accentuum et punctorum
transpositione, quæ prudenter et utiliter præcepta sunt, as suas
trahunt delicias. “Qui irritatis Deum sermonibus vestris,”
inquit Malachias, “et dicitis, in quonam eum irritavimus; Dum
vos dicitis: Quicunque facit malum, bonus est coram Domino, et ipse in
eis complacuit; et ubi est Deus justitiæ?”2481
Caput V.—Duo Genera Hæreticorum Notat: Prius Illorum Qui Omnia Omnibus Licere Pronuntiant, Quos Refutat.
Ne ergo hunc locum ungue amplius fodicantes plurium
absurdalum hæresium meminerimus; nec rursus dum in singulis adversus
unamquamque dicere necesse habemus, propterea pudore afficiamur, et
nimis prolixos hos faciamus commenratios, age in duo dividentes omnes
hæreses, eis respondeamus.2482
Aut enim docent indiscrete vivere: aut modum
excedentes, per inpietatem et odium profitentur continentiam. Prius
autem tractandum est de prima parte. Quod si quodlibet vitæ
genus licet eligere, tum earn scilicet etiam licet, quæ est
continens: et si electus tute poterit quodlibet vitæ genus sectari,
manifestum est eam, quæ temperanter et secundum virtutem agitur,
longe tutissimam esse. Nam cum “domino sabbati,” etiamsi
intemperanter vivat, nulla ratio reddenda sit, multo magis qui vitam
moderate et temperate instituit, nulli erit rationi reddendæ
obnoxius. “Omnia enim licent, sed non omnia expediunt,”2483 ait Apostolus. Quod si omnia licent, videlicet
moderatum quoque esse et temperantem. Quemadmodum ergo is est laudandus,
qui libertate sua usus est ad vivendum ex virtute: ita multo magis qui
dedit nobis liberam nostri potestatem, et concessit vivere ut vellemus,
est venerandus et adorandus, quod non permiserit, ut nostra electio
et vitatio cuiquam necessario serviret. Si est autem uterque æque
securus, et qui incontinentiam, et qui continentiam elegerit, non est
tamen ex æquo honestum et decorum. Qui enim impegit in voluptates,
gratificatur corpori: temperans autem animam corporis dominam liberat a
perturbationibus. Et si dicant nos “vocatos fuisse in libertatem,
solummodo ne præbeamus libertatem, in occasionem carni,”2484 ex
sententia Apostoli. Si autem cupiditati est obsequendum, et quæ
probrosa estet turpis vita tanquam indifferens est eligenda, ut ipsi
dicunt; aut cupiditatibus est omnino parendum, et si hoc ita est,
facienda sunt quævis impudicissima et maxime nefaria, eos sequendo,
qui nobis persuadent: ant sunt aliquæ declinandæ cupiclitates,
et non est amplius vivendum indifferenter, neque est impudenter serviendum
vilissimis et abjectissimis nostris partibus, ventri et pudendis, dum
cupidate ducti nostro blandimur cadaveri. Nutritur enim et vivificatur
cupiditas, dum ei voluptates ministrantur: quemadmodum rursus si
impediatur et interturbetur, flaccescit. Quomodo autem fieri potest,
ut qui victus est a voluptatibus corporis, Domino assimiletur, ant Dei
habeat cognitionem? Omnis enim voluptatis principium est cupiditas:
cupiditas autem est molestia et sollicitudo, quæ propter egestatem
aliquid appetit. Quare nihil aliud mihi videntur, qui hanc vitæ
ratiohem suscipiunt, quam quod dicitur,
Ultra ignominiam sentire dolores;
ut qui malum a se accersitum, nunc et in posterum eligant. Si ergo
“omnia licerent,” nec timendum esset ne a spe excideremus
propter malas actiones, esset fortasse eis aliquis præ textus, cur
male viverent et miserabiliter. Quoniam autem vita beata nobis ostensa
est per præcepta, quam oportet omnes sequentes, nec aliquid eorum,
quæ dicta sunt, perperam intelligentes, nec eorum, quæ convenit,
aliquid, etsi sit vel minimum, contemnentes, sequi quo Iogos ducit;
quiâ, si ab eo aberraverimus, in malum immortale incidamus necesse est;
si divinam autem Scripturam secuti fuerimus, per quam ingrediuntur, qui
crediderunt, ut Domino, quoad fieri potest, assimilentur, non est
vivendum indifferenter, sed pro viribus mundos esse oportet a
voluptatibus et cupiditatibus, curaque est gerenda animæ, qua apud
solum Deum perseverandum est. Mens enim, quæ est munda et ab omni
vitio libera, est quodammodo apta ad potestatem Dei suscipiendam, cum
divina in ea assurgat imago: “Et quicunque habet hanc spem in
Domino, seipsum,” inquit, “mundum castumque facit, quatenus
ille est castus.”2485 Ut ii autem accipiant Dei cognitionem, qui
adhuc ducuntur ab affectibus, minime potest fieri: ergo nec ut finem
assequantur, cum nullam habeant Dei cognitionem. Et eum quidem, qui
hunc finem non assequitur, accusare videtur Dei ignoratio; ut Deus
autem ignoretur, efficit vitæ institutio. Omnino enim fieri non
potest, ut
quis simul sit et scientia
præditus, et blandiri corpori non erubescat. Neque enim potest
unquam convenire, quod voluptas sit bonum, cure eo, quod bonum sit solum
pulchrum et honesturn: vel etiam cure eo, quod solus sit pulcher Dominus,
et solus bonus Dens, et solus amabilis. “In Christo autem circumcisi
estis, circumcisione non manu facta, in exspoliatione corporis carnis, in
circumcisione Christi.2486 Si ergo cum Christo consurrexistis, quæ
sursum sunt quærite, quæ sursum sunt sapite, non quæ sunt
super terram. Mortui enim estis, et vita vestra absconsa est cum Christo
in Deo;” non autem ea, quam exercent, fornicatio. “Mortificate
ergo membra, quæ sunt super terram, fornicationem, immunditiam,
passionem, desiderium, propter quæ venit ira Dei. Deportant ergo ipsi
quoque iram, indignationem, vitium, maledictum, turpem sermonem ex ore
suo, exuentes veterem hominem cum concupiscentiis, et induentes novum, qui
renovatur in agnitionem, ad imaginem ejus, qui creavit ipsum.”2487
Vitæ enim institutio aperte eos arguit, qui mandata novere: qualis
enim sermo, tails est vita. Arbor autem cognoscitur ex fructibus, non
ex floribus et foliis ac ramis. Cognitio ergo est ex fructu et vitæ
institutione, non ex sermone et flore. Non enim nudum sermonera dicimus
esse cognitionem, sed quamdam divinam scientiam, et lucem illam, quæ
innata animæ ex præceptorum obedientia, omnia, quæ per
generationem oriuntur, manifesta facit, et hominem instruit, ut seipsum
cognoscat, et qua ratione compos fieri possit, edocet. Quod enim oculus
est in corpore, hoc est in mente cognitio. Neque dicant libertatem,
qua quis voluptati servit, sicut ii, qui bilem dicunt dulcem. Nos enim
didicimus libertatem, qua Dominus noster nos liberat a voluptatibus,
eta cupiditatibus, et aliis perturbationibus solvens. “Qui dicit:
Novi Dominum, et mandata ejus non setvat, mendax est, et in eo veritas
non est,”2488 ait Joannes.
Caput VI.—Secundum Genus Hæreticorum Aggreditur, Illorum Scilicet Qui Ex Impia de Deo Omnium Conditore Sententia, Continentiam Exercent.
Adversus autem alterurn genus hæreticorum,2489
qui speciose per
continentiam impie se gerunt, tum in creaturam, tum in sanctum Opificem,
qui est solus Deus omnipotens; et dicunt non esse admittendum matrimonium
et liberorum procreationem, nec in mundum esse inducendos alios infelices
futuros, nec suppeditandum morti nutrimenturn, hæc sunt opponenda:
primum quidem illud Joannis: “Et nunc antichristi multifacti
sunt, unde scimus quod novissima hora est. Ex nobis exierunt, sed
non erant ex nobis. Nam si fuissent ex nobis, permansissent utique
nobiscum.”2490 Deinde sunt etiam evertendi, et dissolvenda,
quæ ab eis afferuntur, hoc modo: “Salomæ interroganti,
quousque vigebit mors,” non quasi vita esset mala, et mala creatura,
“Dominus, Quoadusque, inquit, vos mulieres paritis,”
sed quasi naturalem docens consequentiam: ortum enim omnino sequitur
interitus. Vult ergo lex quidem nos a deliciis omnique probro et dedecore
educere. Et hic est ejus finis, ut nos ab injustitia ad justitiam
deducamur, honesta eligendo matrimonia, et liberorum procreationem,
bonamque vitæ institutionem. Dominus autem “Non venit ad
solvendam legem, sed ad implendam:”2491 ad implendam autem, non ut
cui aliquid deesset, sed quod legis prophetiæ per ejus adventum
completæ fuerint. Nam recta vitæ institutio, iis etiam,
qui juste vixerunt ante legem, per Logon præ dicabatur. Vulgus
ergo hominum, quod non novit continentiam, corpore vitam degit, sed non
spiritu: sine spiritu autem corpus nihil aliud est quam terra et cinis.
lam adulterium judicat Dominus ex cogitatione. Quid enim? annon
licet etiam continenter uti matrimonio, et non conari dissolvere,
quod “conjunxit Deus?”2492 Talia enim docent
conjugii divisores, propter quod nomen probris ac maledictis appetitur
inter gentes. Sceleratum autem dicentes isti esse coitum, qui ipsi
quoque suam essentiam ex coitu accepere, quomodo non fuerint scelerati?
Eorum autem, qui sunt sanctificati, sanctum quoque, ut puto, semen est.
Ac nobis quidera debet esse sanctificatus, non solum spiritus, sed et
mores, et vita, et corpus. Nam quaham ratione dicit Paulus apostolus
esse “sanctificatam mulierem a viro,” aut “virum
a muliere?”2493 Quid est autem, quod Dominus quoque dixit iis,
qui interrogabant de divortio: “An liceat uxorem dimittere, cum
Moyses id permiserit?” “Ad duritiam cordis vestri, inquit,
Moyseshæc scripsit. Vos autem non legistis, quod protoplasto Deus
dixit: ‘Eritis duo in carne una? Quare qui dimittit uxorem,
præterquam fornicationis causa, facit eam mœchari.2494 Sed post resurrectionem, inquit, nec uxorem ducunt, nec
hubnut.’”2495 Etenim de ventre
et cibis dictum est: “Escæ ventri, et venter escis; Deus
antem et illum et has destruet;”2496 hos impetens, qui instar
caprorum et hircorum sibi vivendum esse censent, ne secure ac sine
terrore comessent et coirent.
Si resurrectionem itaque receperint, ut ipsi dienut, et
ideo matrimonium infirmant et abrogant; nec comedant, nec bibant:
“destrui”
enim “ventrem et cibos,”
dicit Apostolus in resurrectione. Quomodo ergo esuriunt, et sitiunt,
et camis patiuntur affectiones, et alia, quæ non patietur, qui per
Christum accepit perfectam, quæ speratur, resurrectionem? Quin
etiam ii, qui colunt idola, a cibis et venere abstinent. “Non
est” autem, inquit, “regnum Dei cibus est potus.”2497
Certe
magis quoque curæ est, qui angelos colunt et dæmones, simul a
vino et animatis et rebus abstinere venereis. Quemadmodum autem humilitas
est mansuetudo, non autem afflictio corporis: ita etiam continentia est
animæ virtus, quæ non est in manifesto, sed in occulto. Sunt
autem etiam, qui matrimonium aperte dicunt fornicationem, et decernunt id
traditum esse a diabolo. Dicunt autem gloriosi isti jactatores se imitari
Dominum, qui neque uxorem duxit, neque in mundo aliquid possedit; se magis
quam alii Evangelium intellexisse gloriantes. Eis autem dicit Scriptura:
“Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam.”2498 Deinde nesciunt causam cur Dominas uxorem non
duxerit. Primum quidem, propriam sponsam habuit Ecclesiam: deinde vero,
nec homo erat communis, ut opus haberet etiam adjutore aliquo secundum
carnem; neque erat ei necesse procreare filios, qui manet in æternum,
et natus est solus Dei Filius. Hic ipse autem Dominus dicit: “Quod
Deus conjunxit, homo ne separet.”2499 Et rursus:
“Sicut autem erat in diebus Nœ, erant nubentes, et nuptui
dantes, ædificantes, et plantantes; et sicut erat in diebus Lot,
ita erit adventus Filii hominis.”2500 Et
quod hoc non dicit ad genies, ostendit, cum subjungit: “Num
cum venerit Filius hominis, inveniet fidem in terra?”2501
Et rursus: “Væ prægnantibus et lactantibus in illis
diebus.”2502 Quanquamhæc
quoque dicuntur allegorice. Propterea nec “tempora”
præ finiit, “quge Pater posuit in sua potestate,”2503 ut
permaneret mundus per generationes. Illud autem: “Non omnes capiunt
verbum hoc: sunt enim eunuchi, qui sic nati sunt; et sunt eunuchi, qui
castrati sunt ab hominibus; et sunt eunuchi, qui seipsos castrarunt
propier regnum cœlorum. Qui potest capere, capiat;”2504
nesciunt quod, postquam de divortio esset locutus, cum quidam rogassent:
“Si sic sit causa uxoris, non expedit homini uxorem ducere;”
tunc dixit Dominus: “Non omnes capiunt vetbum hoc, sed quibus
datum est.”2505 Hoc enim qui rogabant, volebant ex eo
scire, an uxore damnata et ejecta propter fornicationem, concedar aliam
ducere. Aiunt autem athletas quoque non paucos abstinere a venere, propier
exercitationem corporis continentes: quemadmodum Crotoniatem Astylum,
et Crisonem Himeræum. Quinetiam Amœbeus citharœdus, cum
recenter matrimonio junctus esset, a sponsa abstinuit: et Cyrenæus
Aristoteles amantem Laidem solus despexit. Cum meretrici itaque jurasset,
se eam esse in patriam abducturum, si sibi adversus decertantes advesarios
in aliquibus opem tulisset, postquam id perfecisset, lepide a se dictum
jusjurandum exsequens, cum curasset imaginem ejus quam simillimam depingi,
eam Cyrenæ statuit, ut scribit Ister in libro De proprietate
certaminum. Quare nec castitas est bonum, nisi fiat propter
delectionem Dei. Jam de iis, qui matrimonium abhorrent, dicit beatus
Paulus: “In novissimis diebus deficient quidam a fide, attendentes
spiritibus erroris, et doctrinis dæmoniorum, prohibentium nubere,
abstinere a cibis.”2506 Et rursus dicit: “Nemo vos seducat in
voluntaria humilitatis religione, et parcimonia corporis.”2507
Idem autem ilia quoque scribit: “Alligatus es uxori? ne quæras
solutionem. Solutus es ab uxore? ne quæras uxorem.”2508
Et rursus: “Unusquisque autem suam uxorem habeat, ne tenter
vos Satanas.”2509 Quid vero? non etiam justi veteres
creaturam cum gratiarum actione participabant? Aliqui autem etiam liberos
susceperunt, continenter versati in matrimonio. Et Eliæ quidem corvi
alimentum afferebant, panes et carnes. Quinetiam Samuel propheta armum,
quem ex iis, quæ comedisset, reliquerat, allatum, dedit edenalum
Sauli. Hi autem, qui se cos dicunt vitæ institutis excellere,
cum illorum actionibus ne poterunt quidem conferri. “Qui”
itaque “non comedit, comedentem ne spernat. Qui autem comedit,
eum qui non comedit non judicet: Deus enim ipsum accepit.”2510
Quin etiam Dominus de seipso dicens: “Venit,” inquit,
“Joannes, nec comedens, nec bibens, et dicunt: dæmonium
habet; venit Filius hominis comedarts et bibens, et dicunt: Ecce homo
vorax et vini potor, amicus publicanorum, et peccator.”2511
An etiam reprobant apostolos? Petrus enim et Philippu”2512 filios procrearunt: Philippus autem filias quoque
suas viris locavit. Et Paulus quidem certe non veretur in quadam epistola
suam appellare “conjugem,” quam non circumferebat, quod
non magno ei esset opus ministerio. Dicit itaque in quadam epistola:
“Non habemus potestatem sororem uxorem circumducendi, sicut et
reliqui apostoli?”2513 Sed hi quidem, ut erat consentaneum, ministerio,
quod divelli non poterat, prædicationi scilicet, attendentes,
non ut uxores,
sed ut sorores circumducebant mulieres, quæ una
ministraturæ essent apud mulieres quæ domos custodiebant: per quas etiam
in gynæceum, absque ulla reprehensione malave suspicione, ingredi posset
doctrina Domini. Scimus enim quæ cunque de feminis diaconis in altera ad
Timotheum præstantissimus2514
2514 [De disconissa primitiva,
confer Bunsenium, apud Hippol., vol. iii. p. 41.] |
docet Paulus. Atqui hic ipse exclamavit: “Non est regnum Dei
esca et potus:” neque vero abstinentia a vino et carnibus;
“sed justitia, et pax, et gaudium in Spiritu sancto.”2515 Quis eorum, ovilla pelle
indutus, zona pellicea accinctus, circuit ut Elias? Quis cilicium induit,
cætera nudus, et discalceatus, ut Isaias? vel subligaculum tantum habet
lineum, ut Jeremias? Joannis autem vitæ institutum gnosticum quis
imitabitur? Sed sic quoque viventes, gratias Creatori agebant beati
prophetic. Carpocratis autem justitia, et eorum, qui æque atque ipse
impudicam prosequuntur communionem, hoc modo dissolvitur; simul enim
ac dixerit: “Te petenti des;” subjungit: “Et eum,
qui velit mutuo accipere, ne averseris;”2516 hanc docens communionem, non autem illam incestam
et impudicam.
Quomodo autem fuerit is qui petit et accipit, et is qui
mutuatur, si nullus sit qui habeat etdet mutuo? Quid vero? quando dicit
Dominus: “Esurivi, et me pavistis; sitii, et potum mihi dedistis;
hospes cram, et me collegistis; nudus, et me vestiistis;”2517
deinde subjungit: “Quatenus fecistis uni
horum minimorum, mihi fecistis.”2518 Nunquid easdem quoque
tulit leges in Veteri Testamento? “Qui dat mendico, fœneratur
Deo.”2519 Et: “Ne abstinueris a benefaciendo
egeno,”2520 inquit. Et rursus: “Eleemosynæ et fides
ne te deficiant,”2521 inquit. “Paupertas” autem
“virum humiliat, ditant autem manus virorum.”2522
Subjungit autem: “Qui pecuniam suam non dedit ad usuram, fit
acceptus.” Et: “Pretium redemptionis anima, propriæ
judicantur divitiæ.”2523 Annon aperte indicat,
quod sicut mundus componitur ex contrariis, nempe ex calido et frigido,
humido et sicco, ita etiam ex iis qui dant, et ex iis qui accipiunt? Et
rursus cum dixit: “Si vis perfectus esse, vende quæ habes, et da
pauperibus,” refellit eum qui gloriabatur quod “omnia a
juventute præcepta servaverat;” non enim impleverat illud:
“Diliges proximum tuum sicut teipsum:”2524 tunc autem cum a
Domino perficeretur, docebatur communicare et impertiri per charitatem.
Honeste ergo non prohibuit esse divitem, sed esse divitem injuste et
inexplebiliter. “Possessio (enim,) quæ cure iniquitate
acceleratur, minor redditur.”2525 “Sunt (enim,)
qui seminantes multiplicant, et qui colligentes minus
habent.”2526 De quibus scripture est: “Dispersit,
dedit pauperibus, justitia ejus manet in sæculum
sæculi.”2527 Qui enim “seminal et plura
colligit,” is est, qui per terrenam et temporalem communicationem
ac distributionem, cœlestia acquirit et æterna. Est autem alius, qui
nemini impertit, let incassum “thesauros in terra colligit, ubi
ærugo et tinea destruunt.”2528 De quo scriptum est:
“Qui colligit mercedes, colligit in saccum
perforatum.”2529 Hujus “agrum” Dominus in Evangelio
dicet “fuisse fertilem:”2530 deinde cum vellet
fructus reponere, et esset “majora horrea ædificaturus,”
sibi dixisse per prosopopœiam: “Habes bona multa reposita tibi
in multos annos, ede, bibe, lætare:” “Stulte ergo, inquit,
hac nocte animam tuam ate repetunt; quæ ergo parasti, cujus erunt?”
Caput VII.—Qua in Re Christianorum Continentia Eam Quam Sibi Vindicant Philosophi Antecellat.
Humana ergo continentia,2531
ea, inquam, quæ est ex
sententia philosophorum Græcorum, profitetur pugnare cum cupiditate,
et in factis ei non inservire; quæ est autem ex nostra sententia
continentia, non concupiscere; non ut quis concupiscens se fortiter
gerat, sed ut etiam a concupiscendo se contineat. Non potest autem ea
aliter comparari continentia, nisi gratia Dei. Et ideo dixit:
“Petite, et dabitur vobis.”2532 Hanc gratiam Moyses
quoque accepit, qui indigo corpore erat indutus, ut quadraginta diebus
neque esuriret, neque sitiret. Quemadmodum autem melius est sanum esse,
quam ægrotantem disserere de sanitate: ita lucem esse, quam loqui de
luce; et quæ est ex veritate continentia, ea quæ docetur a
philosophis. Non enim ubi est lux, illic tenebræ: ubi autem sola
insidet cupiditas, etiamsi quiescat a corporea operatione, at memoria
cure eo, quod non est præsens, congreditur. Generatim autem nobis
procedar oratio de matrimonio, nutrimento, et aliis, ut nihil faciamus
ex cupiditate, velimus autem ea sola, quæ sunt necessaria. Non sumus
enim filii cupiditatis, sed voluntatis; et eum, qui uxorem duxit
propter liberorum procreationem, exercere oportet continentiam, ut ne
suam quidem concupiscat uxorem, quam debet diligere, honesta et
moderata voluntate operam dans liberis. Non enim “carnis curam
gerere ad concupiscentias” didicimus; “honeste autem
tanquam in die,”
Christo, et Dominica lucida
vitæ institutione, “ambulantes, non in comessationibus
et ebrietatibus, non in cubilibus et impudicitiis, non in litibus et
contentionibus.”2533 Verumenimvero non oportet considerare
continentiam in uno solum genere, nempe in rebus venereis, sed etiam
in quibuscunque aliis, qua: luxuriosa concupiscit anima, non contenta
necessariis, sed sollicita de deliciis. Continentia est pecuniam
despicere; voluptatem, possessionem, spectaculum magno et excelso animo
contemnere; os continere, ratione qua: sunt mala vincere. Jam vero
angeli quoque quidam, cum fuissent incontinentes, victi cupiditate, huc
e cœlo deciderunt. Valentinus autem in Epistola ad Agathopodem:
“Cum omnia, inquit, sustinuisset, erat continens, divinitatem
sibi comparavit Jesus; edebat et bibebat peculiari modo, non reddens
cibos; tanta ei inerat vis continentiæ, ut etiam nutrimentum
in eo non interierit, quoniam ipse non habuit interitum.”
Nos ergo propter dilectionem in Dominum, et propter ipsum honestum,
amplectimur continentiam, templum Spiritus sanctificantes. Honestum enim
est, “propter regnum cœlorum seipsum castrare”2534
ab omni cupidirate, et “emundare conscientiam a mortuis operibus,
ad serviendum Deo viventi.”2535 Qui autem propier
odium adversus carnem susceptum a conjugali conjunctione, et eorum
qui conveniunt ciborum participatione, liberari desiderant, indocti
sunt et impii, et absque ratione continentes, sicut aliæ genres
plurimæ. Brachmanes quidem certe neque animatum comedunt, neque
vinum bibunt; sed aliqui quidera ex iis quotidie sicut nos cibum capiunt;
nonnulli autem ex iis tertio quoque die, ut ait Alexander Polyhistor
in Indicis; mortem autem contemnunt, et vivere nihili faciunt;
credunt enim esse regenerationem: aliqui autem colunt Herculem et
Pana. Qui autem ex Indis vocantur Σεμνοί,
hoc est, venerandi, nudi totam vitam transigunt: ii
veritatem exercent, et futura prædicunt, et colunt quamdam
pyramidera, sub qua existimant alicujus dei ossa reposita. Neque vero
Gymnosophistæ, nec qui dicuntur Σεμνοί,
utuntur mulieribus, hoc enim præter naturam et iniquum esse
existimant; qua de causa seipsos castos conservant. Virgines autem
sunt etiam mulieres, qua: dicuntur Σεμναί,
hoc est, venerandæ. Videntur autem observare cœlestia,
et per eorum significationem quæ dam futura prædicere.
Caput VIII.—Loca S. Scripturæ Ab Hæreticis in Vituperium Matrimonii Adducta Explicat; Et Primo Verba Apostoli Romans 6:14, Ab Hæreticorum Perversa Interpretatione Vindicat.2536
Quoniam autem qui introducunt indifferentiam,
paucas quasdam Scripturas detorquentes, titillanti suæ
voluptati eas suffragari existimant; rum præcipue illam quoque:
“Peccatum enim vestri non dominabitur; non estis enim sub lege,
sed sub gratia;”2537
et aliquas alias hujusmodi, quarum posthæc
non est rationi consentaneum ut faciam mentionem (non enim nayera
instruo piraticam), age paucis eorum argumentum perfringamus. Ipse
enim egregius Apostolus in verbis, quæ prædictæ
dictioni subjungit, intentati criminis afferet solutionem:
“Quid ergo? peccabimus, quiâ non sumus sub lege, sed sub
gratia? Absit.”2538 Adeo divine et prophetice e vestigio dissolvit
artem voluptatis sophisticam. Non intelligunt ergo, ut videtur,
quod “omnes nos oportet manifestari ante tribunal Christi, ut
referat unusquisque per corpus ea quæ fecit, sire bonum, sive
malum:”2539 ut quæ per corpus fecit aliquis,
recipiat. “Quare si quis est in Christo, nova creatura est,”
nec amplius peccatis dedita: “Vetera præterierunt,”
vitam antiquam exuimus: “Ecce enim nova facta sunt,”2540
castitas ex fornicatione, et continentia ex incontinentia, justitia
ex injustitia. “Quæ est enim participatio justitiæ
et injustitiæ? aut quæ luci cure tenebris societas? quæ
est autem conventio Christo cum Belial? quæ pars est fideli cum
infideli? quæ est autem consensio templo Dei cum idolis?2541 Has ergo habentes promissiones, mundemus nos ipsos
ab omni inquinamento carnis et spiritus, perficientes sanctitatem in
timore Dei.”2542
Caput IX.—Dictum Christi ad Salomen Exponit, Quod Tanquam in Vituperium Nuptiarum Prolatum Hæretici Allegabant.
Qui autem Dei creaturæ resistunt per
speciosam illam continentiam, illa quoque dicunt, quæ ad Salomen
dicta sunt, quorum prius meminimus: habentur autem, ut existimo,
in Evangelio secundum Ægyptios.2543
Aiunt enim ipsum dixisse Servatorem: “Veni ad
dissolvendum opera feminæ;” feminæ quidem, cupiditatis;
opera autem generationem et interitum. Quid ergo dixerint? Desiithæc
administratio? Non dixerint: manet enim mundus in eadem ceconomia. Sed
non falsum dixit Dominus; revera enim opera dissolvit cupiditatis,
avaritiam, contentionem, gloriæ cupiditatem, mulierum insanum
amorem, pædicatum, ingluviem, luxum et profusionem, et quæ
sunt his similia. Horum autem ortus, est animæ interitus: siquidem
“delictis mortui” efficimur.2544 Ea vero femina est
intemperantia. Ortum autem et interitum
creaturarum propter ipsorum
naturas fieri necesse est, usque ad perfectam distinctionem et
restitutionem electionis, per quam, quæ etiam sunt mundo
permistæ et confusæ substantiæ, proprietati suæ
restituuntur. Unde merito cum de consummatione Logos locutus fuerat,
ait Salome: “Quousque morientur homines?” Hominem
autem vocat Scriptura dupliciter: et eum, qui apparet, et animam;
et eum rursus, qui servatur, et eum qui non. Mors autem animæ
dicitur peccatum. Quare caute et considerate respondet Dominus:
“Quoadusque pepererint mulieres,” hoc est quandiu operabuntur
cupiditates. “Et ideo quemadmodum per unum hominem peccatum
ingressum est in mundum, per peccaturn quoque mors ad omnes homines
pervasit, quatenus omnes peccaverunt; et regnavit mors ab Adam usque
ad Moysen,”2545 inquit Apostolus: naturali autem
divinæ ceconomiæ necessitate mors sequitur generationem: et
corporis et animæ conjunctionem consequitur eorum dissolutio. Si est
autem propter doctrinam et agnitionem generatio, restitutionis causa erit
dissolutio. Quomodo autem existimatur mulier causa morris, propterea quod
pariat: ita etiam dicetur dux vitæ propter eamdem causam. Proinde
qua, prior inchoavit transgressionem, Vita est appellata,2546
propter causam successionis: et eorum, qui generantur, et qui peccant,
tam justorum quam injustorum, mater est, unoquoque nostrum, seipsum
justificante, vel contra inobedientem constituente. Unde non ego
quidem arbitror Apostolum abhorrere vitam, quæ est in came,
cum dicit: “Sed in omni fiducia, ut semper, nunc quoque Christus
magnificabitur in corpore meo, sire per vitam, sire per mortera. Mihi enim
vivere Christus et mori lucrum. Si autem vivere in carne, et hoc quoque
mihi fructus operis, quid eligam nescio, et coarctor ex duobus, cupiens
resolvi, et esse cum Christo: multo enim melius: manere autem in carne,
est magis necessarium propter vos.”2547 Per hæc enim, ut
puto, aperte ostendit, exitus quidem e corpore perfectionem, esse in Dei
dilectionem: ejus autem præ sentiæ in carne, ex grato animo
profectam tolerantiam, propter eos, qui salute indigent. Quid vero? non
etiam ea, quæ deinceps sequuntur, ex ils, quæ dicta sunt ad
Salomen, subjungunt ii, qui quidvis potius quam quæ est ex veritate,
evangelicam regulam sunt secuti? Cum ea enim dixisset: “Recteergo
feci, quæ non peperi:” scilicet, quod generatio non esset ut
oportet assumpta; excipit Dominus, dicens: “Omni herba vescere,
ea autem, quæ habet amaritudinem, ne yescaris.” Perhæc
enim significat, esse in nostra potestate, et non esse necessarium ex
prohibitione præcepti, vel continentiam, vel etiam matrimonium;
et quod matrimonium creationi aliquid affert auxilii, præterea
explicans. Ne quis ergo eum deliquisse existlimet, qui secundum Logon
matrimonium inierit, nisi existimet amaram esse filiorum educationem:
contra tamen, permultis videtur esse molestissimum liberis carere. Neque
amara cuiquam videatur liberorum procreatio, eo quod negotiis implicatos
a divinis abstrahat. Est enim, qui vitam solitariam facile ferre
non valens, expetit matrimonium: quandoquidem res grata, qua quis
temperanter fruitur, et innoxia: et unusquisque nostrum eatenus sui
dominus est, ut eligat, an velit liberos procreate. Intelligo autem,
quod aliqui quidem, qui prætextu matrimonii difficultatum ab eo
abstinuerunt, non convenienter sanctæ cognitioni ad inhumanitatem
et odium hominum defluxerunt; et petit apud ipsos charitas; alii
autem matrimonio ligati, et luxui ac voluptatibus dediti, lege
quodammodo eos comitante, fuerunt, ut ait Propheta, “assimilati
jumentis.”2548
Caput X.—Verba Christi Matt. xviii. 20, Mystice Exponit.2549
Quinam sunt autem illi “duo et tres, qui
congregantur in nomine Domini, in” quorum “medio”
est Dominus?2550
annon virum et mulierem et filium tres
dicit, quoniam mulier cum viro per Deum conjungitur? Quod si accinctus
quis esse velit et expeditus, non volens procreate liberos, propter
eam, quæ est in procreandis liberis, molestiam et occupationem,
“maneat,” inquit Apostolus, absque uxore “ut
ego.”2551 Quiam vero effatum Domini exponunt, ac si dixisset,
cure pluribus quidera esse Creatorem ac præ sidem generationis Deum;
cum uno autem, nempe electo, Servatorem, qui alterius, boni scilicet,
Dei Filius sit. Hoc autem non ira habet: sed est quidem etiam cure
iis, qui honeste ac moderate in matrimonio versati sunt, et Iiberos
susceperunt, Deus per Filium: est autem etiam cure eo, qui secundum
Logon, seu rationem, fuit continens, idem Dens. Fuerint autem aliter
quoque tres quidera, ira, cupiditas, et ratio: caro antera at anima et
spiritus, alia ratione. Forte antera et vocationem et electionem secundam,
et tertium genus, quod in primo honore collocatur, innuit trias prius
dicta: cum quibus est, quæ omnia considerat, Dei potestas, absque
divisione cadens in divisionem. Qui ergo animæ naturalibus, ita
ut oportet, utitur operationibus, desiderat quidem ea, quæ sunt
convenientia, odio autem habet ea, quæ lædunt, sicut jubent
mandata: “Benedices” enim, inquit, “benedicenti,
et maledices maledicenti.”
Quando autem his, ira scilicet et
cupidirate, superior factus, et creaturæ amore vere affectus propter
eum, qui est Deus et effector omnium, gnostice vitam instituerit, et
Salvatori similis evadens, facilem temperantiæ habitum acquisiverit,
et cognitionem, fidem, ac dilectionem conjunxerit, simplici hac in
parte judicio utens, et vere spiritalis factus, nec earum quæ ex ira et
cupiditate procedunt, cogitationum omnino capax, ad Domini imaginem ab
ipso artifice efficitur homo perfectus, is sane dignus jam est, qui frater
a Domino nominetur, is simul est amicus et filius. Sic ergo “duo
et tres” in eodem “congregantur,” nempe in homine
gnosrico. Poterit etiam multorum quoque concordia ex tribus æstimata,
cum quibus est Dominus, significare unam Ecclesiam, unum hominem, genus
unum. Annon cum uno quidem Judæo erat Dominus, cum legera tulit: at
prophetans, et Jeremiam mittens Babylonem, quinetiam cos qui erant ex
gentibus vocans per prophetiam, congregavit duos populos: tertius autem
est unus, qui ex duobus “creatur in riorum hominem, quo inambulat
et inhabitat” in ipsa Ecclesia? Et lex simul et prophetæ, una
cum Evangelio, in nomine Christi congregantur in unam cognitionem. Qui
ergo propter odium uxorem non ducunt, vel propter concupiscentiam carne
indifferenter abutuntur, non sunt in numero illorum qui servantur,
cum quibus est Dominus.
Caput XI.—Legis Et Christi Mandatum de Non Concupiscendo Exponit.2552
His sic ostensis, age Scripturas, quæ
adversantur sophistis hæreticis, jam adducamus, et regulam
continentiæ secundum logon seu rationem observandam declaremus. Qui
vero intelligit, quæ Scriptura cuique hæresi contraria sit,
cam tempestive adhibendo refutabit eos, qui dogmata mandatis contraria
fingunt. Atque ut ab alto rem repetamus, lex quidem, sicut prius
diximus, illud, “Non concupisces uxorem proximi tui,”2553
prius exclamavit ante conjunctam Domini in Novo Testamento vocem, quæ
dicit ex sua ipsius persona: “Audivistis legem præcipientem:
Non mœchaberis. Ego autem dico: Non concupisces.”2554
Quod enim vellet lex viros uti moderate uxoribus, et propter solam
liberorum susceptionem, ex eo clarum est, quod prohibet quidem
eum, qui non habet uxorem, statim cum” captiva” habere
consuetudinem.2555 Quod si semel desideraverit, ei, cum
tonsa fuerit capillos, permittere ut lugeat triginta diebus. Si autem ne
sic quidem emarcescat cupiditas, tunc liberis operam dare, cum quæ
dominatur impulsio, probata sit præ finito tempore consentanea
rationi appetitio. Unde nullum ex veteribus ex Scripturn ostenderis,
qui cum prægnante rem habuerit: sed postquam gestavit uterum, et
postquam editum fetum a lacte depulit, rursus a viris cognitas fuisse
uxores. Jam hunc scopum et institutum invenies servantera Moysis patrem,
cure triennium post Aaronem editum intermisisset, genuisse Moysem. Et
rursus Levitica tribus, servans hanc naturæ legem a Deo traditam,
aliis numero minor ingressa est in terram promissam. Non enim facile
multiplicatur genus, cum viii quidera seminant, legitimo juncti
matrimonio; exspectant autem non solum uteri gestationem, sed etiam
a lacte depulsionem. Unde merito Moyses, quoque Judæos paulatim
proveheris ad continentiam, cure “tribus diebus”2556
deinceps consequentibus a venerea voluptate abstinuissent, jussit
audire verba Dei. “Nosergo Dei templa sumus, sicut dixit propheta:
Inhabitabo in eis, et inambulabo, et ero eorum Deus, et ipsi erunt meus
populus,” si ex præceptis vitam instituamus, sive singuli
nostrum, sire tota simul Ecclesia. “Quareegredimini e medio
ipsorum, et separamini, dicit Dominus, et immundum ne tangatis; et ego
vos suscipiam, et ero vobis in patrem, et vos eritis mihi in filios et
filias, dicit Dominus omnipotens.”2557 Non ab iis, qui
uxores duxerunt, ut aiunt, sed a gentibus, quæ adhuc vivebant in
fornicatione, præterea autem a prius quoque dictis hæresibus,
ut immundis et impiis, prophetice nos jubet separari. Unde etiam Panlus
quoque verba dirigens ad eos, qu ierant iis, qui dicti sunt, similes:
“Has ergo promissiones habete, inquit, dilecti: mundemus corda
nostra ab omni inquinamento carnis et spiritus, perficientes sanctitatem
in timore Dei.2558 Zelo enim vos zelo Dei; despondi
enim vos uni viro, virginem castam exhibere Christo.”2559
Et Ecclesia quidem alii non jungitur matrimonio, cum sponsum hubeat:
sed unusquisque nostrum habet potestatem ducendi, quamcunque velit,
legitimam uxorem, in prim is, inquam, nuptiis. “Vereor
autem, ne sicut serpens seduxit Evam in astutia, corrumpantur
sensus vestri a simplicitate, quæ in Christo est,”2560
pie admodum et doctoris instar dixit Apostolus. Quocirca admirabilis
quoque Petrus: “Charissimi, inquit, obsecro vos tanquam advernas
et peregrinos, abstinete vos a carnalibus desideriis, quæ militant
adversus animam, conversationem vestram inter gentes habentes bonam:
quoniam sic est voluntas Dei, ut bene facientes obmutescere faciatis
imprudentium hominum ignorantiam; quasi liberi, et non quasi velamen
habentes malitiæ libertatem, sed ut servi Dei.”2561
2561 1 Pet. ii. 11, 12, 15,
16. | Similiter etiam scribit Paulus in
Epistola ad Romanos:
“Quimortui sumus peccato, quomodo adhuc riveruns in ipso? Quoniam
veins homo nosier simul est crucifixus, ut destruatur corpus
peccati,”2562 usque ad illud: “Neque exhibete membra
vestra, arma injustitiæ peccato.”2563 Atque adeo cure in hunc
locum devenerim, videor mihi non esse prætermissurus, quirt notem,
quod eumdem Deum per legem et prophetas et Evangelium prædicet
Apostolus. Illud enim: “Non concupisces,” quod scriptum
est in Evangelio, legi attribuit in Epistola ad Romanos, sciens esse
unum eum, qui prædicavit per legem et prophetas, Patrem, et qui
per ipsum est annuntiatus. Dicit enim: “Quid dicemus? Lex estne
peccatum? Absit. Sed peccatum non cognovi, nisi per legem. Concupiscentiam
enim non cognovissem, nisi lex diceret: Non concupisces.”2564
Quod si ii, qui sunt diversæ sententiæ, repugnantes, existiment
Paulum verba sua dirigentem adversus Creatorem, dixisse ea, quæ
deinceps sequuntur: “Novi enim, quod non habitat in me, hoc est, in
came mea, bonum;”2565 legant æ, quæ prius dicta sunt; et
ea, quæ consequuntur. Prius enim dixit: “Sed inhabitarts
in me peccatum;” propter quod consentaneum erat dicere illud:
“Non habitat in came mea bonum.”2566 Consequenter subjunxit:
“Si autem quod nolo, hoc ego facio, non utique ego id operor,
sed quod inhabitat in me peccatum:” quod “repugnans,”
inquit, “legi” Dei et “mentis meæ, captivat me
in lege peccati, quæ est in membris meis. Miser ego homo, quis me
liberabit de corpore morris hujus?”2567
2567 Rom. vii. 20, 23, 24. | Et rursus
(nunquam enim quovis modo juvando defatigatur) non veretur veluti
concludere: “Lex enim spiritus liberavit me a lege peccati et
morris:” quoniam “per Filium Dens condemnavit peccaturn in
carne, ut justificatio legis impleatur in nobis, qui non secundum carnem
ambulamus, seal secundum spiritum.”2568 Præterhæc
adhuc declarans ea, qum prius dicta sunt, exclamat: “Corpus quidem
mortunto propter peccatum:” significans id non esse templum, sed
sepulcum animæ. Quando enim sanctificatum fuerit Deo, “Spiritus
ejus,” infert, “qui suscitavit Jesum a mortuis, habitat
in vobis: qui vivificabit etiam mortalia vestra corpora, per ejus
Spiritum, qui habitat in vobis.”2569 Rursus itaque
voluptaxios increpans, illa adjicit: “Prudentia enim carnis,
mors; quoniam qui ex came vivunt, ea, quæ sunt carnis, cogitant;
et prudentia carnis est cum Deo gerere inimicitias; legi enim Dei non
subjicitur. Qui autem sunt in carne,” non ut quidam decemunt,
“Deo placere non possunt,” sed ut prius diximus. Deinde
ut eos distinguat, dicit Ecclesiæ: “Vos autem non estis in
carne sed in spiritu, si quidem spiritus Dei habitat in vobis. Si quis
autem spiritum Christi non habet, is non est ejus. Si autem Christus
in vobis, corpus quidem est mortuum per peccatum, spiritus autem vivus
per justitiam. Debitores itaque sumus, fratres, non carni, ut secundum
carnem vivamus. Si enim secundum camera vivitis, estis morituri: si
vero spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis. Quicunque enim
spiritu Dei aguntur, ii sunt filii Dei.” Et adversus nobilitatem
et adversus libertatem, qum exsecrabiliter ab iis, qui sunt diversæ
sententiæ, introducitur, qui de libidine gloriantur, subjungit
dicens: “Non enim accepistis spiritum servitutis rursus in
timorein, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus,
Abba Pater;”2570
2570
Bible:Rom.8.12 Bible:Rom.8.13 Bible:Rom.8.14 Bible:Rom.8.15">Rom. viii. 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15. | hoc est, ad
hoc accepimus, ut cognoscamus eum, quem oramus, qui est vere Pater, qui
rerum omnium solus est Pater, qui ad salutem erudit et castigat at pater,
et timorem minatur.
Caput XII.—Verba Apostoli 1 Cor. vii. 5, 39, 40, Aliaque S. Scripturæ Loca Eodem Spectantia Explicat.
Quod autem “ex consensu ad tempus orationi vacat”
conjugium, doctrina est continentiæ. Adjecit enim illud quidem,
“ex consensu,” ne quis dissolveret matrimonium; “ad
tempus autem,”2571
ne, dum ex necessitate exercet continentiam
is, qui uxorem duxerit, labatur in peccatum, et dum suo conjugio
parcit, alienum concupiscat. Qua ratione eum, qui se indecore getere
existimat, quod virginem alat, recte cam dicit esse nuptum damrum.
Verum unusquisque, tam is qui castitatem, delegit, quam is qui propter
liberorum procreationem seipsum conjunxit matrimonio, in suo proposito
firmiter debet perseverare, nec in deterius deflectere. Si enim vitæ
suæ instimtum augere ac intendere porefit, majorem sibi apud Deum
acquirit dignitatem, propter puram et ex ratione profectam
continentiam. Si autem eam, quam elegit, regulam superaverit, in
majorem deinde ad spem gloriam recidet. Habet enim sicut castitas, ira
etiam matrimonium propria munera et ministeria, quæ ad Dominum
pertinent, filiorum, inquam, curam gerere et uxoris. Quod enim honeste
causatur is, qui est in matrimonio perfectus, est conjugii necessitudo,
ut qui omnium curam ac providentiam in domo communi ostenderit. Ac
proinde “episcopos,” inquit, oportet constitui, qui ex domo
propria toti quoque Ecclesiæ præ esse sint meditati.
“Unusquisque” ergo, “in quo vocatus est”2572
opere ministerium peragat, ut liber in Christo fiat, et debitam ministerio
suo mercedem
accipiat. Et rursus de
lege disserens, utens allegoria: “Nam quæ sub viro est
mulier,” inquit, “viventi viro alligata est lege,”2573
et quæ sequuntur. Et rursus: “Mulletest alligata, quandiu
vivit vir ejus; sin autem mortuus fuerit, libera est ut nubat,
modo in Domino. Beata est autem si sic permanserit, mea quidem
sententia.”2574 Sed in priore quidem particula,
“mortificati estis,” inquit, “legi,” non
matrimonio, “ut efficiamini vos alteri, qui excitatus est ex
mortuis,”2575 sponsa et Ecclesia; quam castam esse
oportet, et ab iis quæ strut intus, cogitationibus, quæ
sunt contrariæ veritati; et ab iis, qui tentant extrinsecus, hoc
est ab iis, qui sectantur hæreses, et persuadent vobis fornicari
ab uno viro, nempe omnipotenti Deo: “Ne sicut setpens decepit
Evam,”2576 quæ “vita” dicitur, nos quoque
inducti callidis hæresium illecebris, transgrediamur mandata. Secunda
autem particula statuit monogamiam: non enim, ut quidam existimarunt,
mulieris cum viro alligationem, carnis cum corruptela connexionem,
significari putandum est; impiorum enim hominum, qui matrimonii
inventionem diabolo aperte tribuunt, opinionera reprehendit, unde in
periculum venit legislator ne incessatur maledictis. Tatianum arbitror
Syrum talia audere dogmata tradere.2577 His verbis quidem certe scribit in libro De
perfectione secundum Servatorem: Consensum quidem conjungit orationi:
communio autem corruptelæ, interitus solvit interpellationem. Admodum
certe circumspecte arcet per concessionem. Nam cum rursus permisit
“simul convernire propter Satanam et intemperantiam,”2578
pronuntiavit eum, qui est obtemperaturus, “serviturum duobus
dominis:”2579 per consensure quidem, Deo; per dissensionem
autem, intemperantiæ et fornicationi et diabolo. Hæc autem
dicit, Apostolum exponens. Sophistice autem eludit veritatem, per verum,
falsum confirmans: intemperantiam enim et fornicationem, diabolica
vitia et affectiones nos quoque confitemur; intercedit autem moderati
matrimonii consensio, quæ tum ad precationem continenter deducit, tum
ad procreandos liberos cum honestate conciliat. “Cognitio”
quidem certe a Scriptura dictum est tempus liberorum procreationis,
cum dixit: “Cognovit autem Adam Evam uxorem suam; et concepit,
et peperit filium, et nominavit nomen ejus Seth: Suscitavit enim
mihi Deus aliud semen pro Abel.”2580 Vides, quemnam maledictis
incessant, qui honestam ac moderatam incessunt seminationem, et
diabolo attribuunt generationem. Non enim simpliciter Deum dixit,
qui articuli præ missione, nempe ὁ Θεός
dicens, significavit eum, qui est omnipotens. Quod ab Apostolo autem
subjungitur: “Etrursus simul convenite propter Satanam,”2581
in eum finera dicitur, ut occasionem tollat ad alias declinandi
cupiditates. Non enim penitus repellit naturæ appetitiones,
qui fit ad tempus, consensus: per quem rursus inducit Apostolus
conjugationera matrimonii, non ad intemperantiam et fornicationem et
opus diaboli, sed ne subjugetur intemperantiæ, fornicationi, et
diabolo. Distinguit autem veterem quoque hominem et novum Tatianus,
sed non ut dicimus, “Veterem” quidem “virum,”
legem; “novum” autem, Evangelium. Assentimur ei nos quoque,
sed non eo modo, quo vult ille, dissolvens legem ut alterius Dei:
sed idem vir et Dominus, dum vetera renovat, non amplius concedit
polygamiam (nam hanc quidem expetebat Deus, quando oportebat homines
augeri et multiplicari), sed monogamiam introducit prompter liberorum
procreationem et domus curam, ad quam data est mulier adjutrix: et si
cui Apostolus propter intemperantiam et ustionem, veniam secundi concedit
matrimonii; nam hic quoque non peccat quidem ex Testamento (non est enim
a lege prohibitus), non implet autem summam illam vitæ perfectionem,
quæ agitur ex Evangelio. Gloriam autem sibi acquirit cœlestem,
qui apud se manserit, earn, quæ est morte dissoluta, impollutam
servans conjunctionem, et grato ac lubente animo paret ceconomiæ,
per quam effectum est, ut divelli non possit a Domini ministerio. Sed
nec eum, qui ex conjugali surgit cubili, similiter ut olim, tingi
nunc quoque jubet divina per Dominum providentia: non enim necessario
a liberorum abducit procreatione, qui credentes per unum baptismum
ad consuetudinem omni ex parte perfectam abluit, Dominus, qui etiam
multa Moysis baptismata per unum comprehendit baptismum. Proinde lex,
ut per carnalem generationem nostram præ diceret regenerationera,
genitali seminis facultati baptismum olim adhibuit, non vero quod ab
hominis generatione abhorreret. Quod enim apparet homo generatus, hoc
valet seminis dejectio. Non sunt ergo multi coitus genitales, sed matricis
susceptio fatetur generationem, cum in naturæ officina semen formatur
in fetum. Quomodo autem vetus quidera est solum matrimonium et legis
inventum, alienum autem est, quod est ex Domino, matrimonium, cum idem
Deus servetur a nobis? “Non” enim “quod Deus conjunxit,
homo” jure “dissolverit;”2582 multo autem magis quæ
jussit Pater, servabit quoque Filius. Si autem idem simul est et
legislator et evangelista, nunquam ipse secum pugnat. Vivit enim lex,
cum sit spiritalis, et gnostice intelligatur: nos autem
“mortui” sumus
“legi per corpus Christi, ut gigneremur alteri, qui resurrrexit
ex mortuis,” qui prædictus fuit a lege, “ut Deo
fructificaremus.”2583 Quare “lex quidera est sancta, et mandatum
sanctum, et justurn, et bonum.”2584 Mortui ergo sumus legi, hoc
est, peccato, quod a lege significatur, quod ostendit, non autem generat
lex, per jussionem eorum quæ sunt facienda, et prohibitionera
eorum quæ non facienda; reprehendens subjectum peccatum,
“ut appareat peccatum.” Si autem peccatum est matrimonium,
quod secundum legera initur, nescio quomodo quis dicet se Deum nosse,
dicens Dei jussum esse peccatum. Quod si “lex saneta” est,
sanctum est matrimonium. Mysterium ergo hoc ad Christum et Ecclesiam
ducit Apostolus: quemadmodum “quod ex carne generatur, caro est;
ita quod ex spiritu, spiritus,”2585 non solum in pariendo,
sed etiam in discendo. Jam “sancti sunt filii,”2586
Deo gratæ oblectationes verborum Dominicorum, quæ desponderunt
animam. Sunt ergo separata fornicatio et matrimonium, quoniam a Deo
longe abest diabolus. “Et vos ergo mortui estis legi per corpus
Christi, ut vos gigneremini alteri, qui surrexit a mortuis.”2587
Simul autem proxime exauditur, si fueritis obedientes quamdoquidem
etiam ex veritate legis eidem Domino obedimus, qui præcipit
eminus. Nunquid autem de ejusmodi hominibus merito aperte “dicit
Spiritus, quod in posterioribus temporibus deficient quidam a fide,
attendentes spiritibus erroris, et doctrinis dæmoniorum,
in hypocrisi falsiloquorum, cauteriatam habentium conscientiam,
et prohibentium nubere, abstinere a cibis quos Deus creavit ad
participationem cum gratiarum actione fidelibus, et qui agnoverunt
veritatem, quod omnis creatura Dei bona est, et nihil est rejiciendum
quod sumitur cure gratiarum actione. Sanctificatur enim per verburn Dei
et orationem?”2588
2588
1 Tim. iv. 1, 2, 3, 4, 5. | Omnino igitur non est prohibendum
jungi matrimonio, neque carnibus vesci, aut vinum bibere. Scriptum
est enim: “Bonum est carnero non coinedere, nec vinum bibere,
si quis comedat per offendiculum.”2589 Et: “Bonum est manere
sicut ego.”2590 Sed et qui utitur, “cum gratiarum
actione,”2591 et qui rursus non utitur, ipse quoque
“cure gratiarum actione,” et cure moderata ac temperanti
vivat perceptione, logo seu rationi convenienter. Et, ut in summa
dicam, omnes Apostoli epistolæ, quæ moderationem docent
et continentiam, cum et de matrimonio, et de liberorum procreatione,
et de domus administratione innumerabilia præcepta contineant,
nusquam honesrum moderatumque matrimonium prohibuerunt aut abrogarunt:
sed legis cum Evangelio servantes convenientiam, utrumque admittunt:
et eum, qui deo agendo gratias, moderate utitur matrimonio; et eum,
qui, ut vult Dominus, vivit in castitate, quemadmodum “vocatus est
unusquisque” inoffense et perfecte eligens. “Et erat tetra
Jacob laudam supra omnem terram,”2592 inquit propheta, ipse
vas spiritus gloria afficiens. Insectatur autem aliquis generationera,
in earn dicens interitum cadere, eamque perire: et detorquet aliquis ad
filiorum procreationem illud dictum Servatoris: “Non oportere in
terra thesauros recondere, ubi tinea et ærugo demolitur;”2593
nec erubescit his addere ea, quæ dicit propheta: “Omnes
vos sicut vestimentum veterascetis, et tinea vos exedet.”2594
Sed neque nos contradicimus Scripturæ, neque in nostra corpora
cadere interitum, eaque esse fluxa, negamus. Fortasse autem iis, quos ibi
alloquitur propheta, ut peccatoribus, pnedicit interitum. Servator autem
de liberorum procreatione nil dixit, sed ad impertiendum ac communicandum
cos hortatur, qui solum opibus abundare, egentibus autem nolebant opem
ferre. Quamobrem dicit: “Operamini non cibum, qui petit; sed eum,
qui manet in vitam ætenam.”2595 Similiter autem afferunt
etiam illud dictum de resurrectione mortuorum: “Filiillius
sæculi nec nubunt, nec nubuntur.”2596 Sed hanc interrogationera
et cos qui interrogant, si quis consideraverit, inveniet Dominum non
reprobare matrimonium, sed remedium afferre exspectationi carnalis
cupiditatis in resurrectione. Illud autem, “filiis hujus
sæculi,”2597 non dixit ad distinctionera alicujus alius
sacculi, sed perinde ac si diceret: Qui in hoc nati sunt sæculo, cum
per generationera sint filii, et gighunt et gignuntur; quoniam non absque
generatione hanc quis vitam prætergreditur: sedhæc generario,
quæ similem suscipit interitum, non amplius competit ei qui ab
hac vita est separatus. “Unus est ergo Pater noster, qui est in
cœlis:”2598 sed is ipse quoque Pater est omnium per
creationera. “Ne vocaveritis ergo, inquit, vobis patrein super
terrain.”2599 Quasi diceret: Ne existimetis eum, qui
carnali vos sevit satu, auctorem et causam vestræ essential, sed
adjuvantem causam generationis, vel ministrum potius. Sic ergo nos rursus
conversos vult effici ut pueros, eum, qui vere Pater est, agnoscentes,
regeneratos per aquam, cure hæc sit alia satio in creatione. At,
inquit, “Qui est cælebs, curat quæ sunt Domini; qui
autem duxit uxorem, quomodo placebit uxori.” Quid vero?
annon licet etiam eis, qui secundum
Deum placent uxori, Deo gratias agere? Annon permittitur etiam el, qui
uxorem duxit, una cam conjugio etiam esse sollicitum de iis quæ sunt
Domini? Sed quemadmodum “quæ non nupsit, sollicita est de iis,
quæ sunt Domini, ut sit sancta corpore et spiritu:”2600 ita etiam quæ nupsit, et de iis, quæ sunt
mariti, et de iis, quæ sunt Domini, est in Domino sollicita,
ut sit sancta et corpore et spiritu. Ambæ enim sant sanctæ
in Domino: hæc quidem ut uxor, ilia vero ut virgo. Ad eos autem
pudore afficiendos et reprimendos, qui sunt proclives ad secundas
nuptias, apte Apostolus alto quodam tono eloquitur; inquit enim:
“Ecce, omne peccatum est extra corpus; qui autem fornicatur,
in proprium corpus peccat.”2601 Si quis autem matrimonium
audet dicere fornicationem, rursus, legem et Dominum insectans, maledictis
impetit. Quemadmodum enim avaritia et plura habendi cupiditas dicitur
fornicatio, ut quæ adversetur sufficientiæ: et ut idololatria
est ab uno in multos Dei distributio, ita fornicatio est ab uno matrimonio
ad plura prolapsio. Tribus enim modis, ut diximus, fornicatio et
adulterium sumifur apud Apostolum. De his dicit propheta: “Peccatis
vestris venundati estis.” Et rursus: “Pollutus es in terra
aliena:”2602 conjunctionera sceleratam existimans, quæ cum
alieno corpore facta est, et non cure eo, quod datur in conjugio,
ad liberorum procreationem. Unde etiam Apostolus: “Volo,
inquit, juniores nubere, filios procreare, domui præ esse,
nullam dare occasionem adversario maledicti gratia. Jam enim quæ
dam diverterunt post Satanam.”2603 Quin et unius
quoque uxoris virum utique admittit; seu sit presbyter, seu diaconus,
seu laicus, utens matrimonio citra reprehensionem: “Servabitur
autem per filiorum procreationem.”2604 Et rursus Servatot
dicens Judæos “generationem pravam et adulteram,” docet
cos legem non cognovisse, ut lex vult: “sed seniorum traditionem,
et hominum præcepta sequentes,” adulterate legem, perinde
ac si non esset data vir et dominus eorum virginitatis. Fortasse autem
eos quoque innuit esse alienis mancipatos cupiditatibus, propter quas
assidue quoque servientes peccatis, vendebantur alienigenis. Nam apud
Judæos non erant admissæ communes mulieres: verum prohibitum
erat adulterinm. Qui autem dicit: “Uxorem duxi, non possum
venire,”2605 ad divinam cœnam, est quidera exemplum
ab eos arguendos, qui propter voluptates abscedunt a divino mandato:
alioquin nec qui justi fuere ante adventum, nec qui post adventum
uxores duxerunt, servabuntur, etiamsi sint apostoli. Quod si illud
attulerint, quod propheta quoque dicit: “Inveteravi inter omnes
inimicos meos,”2606 per inimicos peccata intelligant. Unum quoddam
autem est peccatum, non matrimonium, sed fornicatio: alioqui generationem
quoque dicunt peccaturn, et creatorera generationis.
Caput XIII.—Julii Cassiani Hæretici Verbis Respondet; Item Loco Quem Ex Evangelio Apocrypho Idem Adduxerat.
Talibus argumentis utitur quoque Julius
Cassianus,2607
qui fixit princeps
sectæ Docetarum. Inopere ceete De continentia, vel De
castitate, his verbis dicit: “Nec dicat aliquis, quod
quoniam talia habemus membra, ut aliter figurata sit femina, aliter
vero masculus: illa quidera ad suscipiendum, hic vero ad seminandum,
concessam esse a Deo consuetudinem. Si enim a Deo, ad quem tendimus,
essethæc constitutio, non beatos dixisset esse eunuchos; neque
propheta dixisset, eos ‘non esse arborem infrugiferam;2608
transferens ab arbore ad hominem, qui sua sponte et ex instituto se
castrat tall cogitatione.” Et pro impia opinione adhuc decertans,
subjungit: “Quomodo autem non jure quis reprehenderit Servatorem, si
nos transformavit, et ab errore liberavit, eta conjunctione membrorum, et
additamentorum, et pudendomm?” in hoc eadem decernens cure Tatiano:
hic autem prodiit ex schola Valentini. Propterea dicit Cassianus:
“Cure interrogaret Salome, quando cognoscentur, ea, de quibus
interrogabat, ait Dominus: Quando pudoris indumentum conculcaveritis,
et quando duo facta fuerint unum, et masculum cure femina, nec masculum
nec femineum.” Primum quidera, in nobis traditis quatuor Evangeliis
non habemus hoc dictum, sed in eo, quod est secundum Ægyptios. Deinde
mihi videtur ignorare, iram quidera, masculam appetitionem; feminam vero,
significare cupiditatem: quorum operationera pœnitentia et pudor
consequuntur. Cure quis ergo neque iræneque cupiditati obsequens,
quæ quidera et consuetudine et mala educatione auctæ,
obumbrant et contegunt rationem, sed quæ ex iis proficiscitur
exuens caliginem, et pudore affectus ex pœnitentia, spiritum animam
unierit in obedientia Logi seu rationis; tunc, ut ait Paulus, “non
inest in nobis nec masculus, nec femina.” Recedens enim anima ab ea
figura, qua discernitur masculus et femina, traducitur ad unionem, cum ea
nutrum sit. Existimat autem hic vir præ clarus plus, quam par sit,
Platonice, animain, cure sit ab initio divina, cupidirate effeminatam,
huc venire ad generationem et interitum.
Caput XIV.—2 Cor. xi. 3, Et Eph. iv. 24, Exponit.
Jam vero vel invitum cogit Paulam generationem ex deceptione
deducere, cure dicit: “Vereor autem, ne sicut serpens Evam
decepit, corrupti sint sensus vestri a simplicitate, quæ est in
Christo.”2609 Seal certum est, Dominum quoque
“venisse” ad ea, “quæ aberraverant.”2610
Aberraverunt autem, non ab alto repetita origine in eam, quæ hic est,
generationem (est enim generatio creatura Omnipotentis, qui nunquam ex
melioribus ad deteriora deduxerit animam); sed ad eos, qui sensibus seu
cogitationibus aberraverant, ad nos, inquam, venit Servator: qui quidem
ex nostra in præceptis inobedientia corrupti sunt, dum nimis avide
voluptatem persequeremur; cum utique protoplastus noster ternpus
prævenisset, et ante debitum tempus matrimonii gratiam appetiisset et
aberrasset: quoniam “quicunque aspicit mulierem ad concupiscendum
eam, jam mœchatus est eam”2611 ut qui voluntatis
tempus non exspectaverit. Is ipse ergo erat Dominus, qui tunc quoque
damnabat cupiditatem, quæ prævenit matrimonium. Cum ergo dicit
Apostolus: “Induite novum hominem, qui secundum Deum
creatur,”2612 nobis dicit, qui ab Omnipotentis voluntate
efficti sumus, sicut sumus efficti. “Veterem” autem dixit,
non rescipiens ad generationem et regenerationem, sed ad vitam
inobedientiæ et obedienti regeneraæ. “Pelliceas”
autem “tunicas”2613 existimat Cassianus esse
corpora: in quo postea et eum, et qui idem cum eo sentiunt, aberrasse
ostendemus, cure de ortu hominis, iis consequenter, quæ prius
dicenda sunt, aggrediemur expositionem. “Quoniam, inquit, qui a
terrenis reguntur, et generant, et generantur: Nostra autem conversatio
est in cœlo, ex quo etiam Salvatorem exspectamus.”2614
Recte ergo nos hæ quoque dicta esse scimus, quoniam ut hospites
et advencta essæ peregrinantes debemus vitam instituere; qui
uxorem habent, ut non habentes; qui possident, ut non possidentes; qui
liberos procreant, ut mortales gignentes, ut relicturi possessiones,
ut etiam sine uxore victuri, si opus sit; non cum immodico actione,
et animo excelso.
Caput XV.—1 Cor. vii. 1; Luc. xiv. 26; Isa. lvi. 2, 3, Explicat.
Et rursus cure dicit: “Bonum est homini
uxorem non tangere, sed propter fornicationes unusquisque suam uxorem
habeat;”2615 id veluti exponens, rursus dicit: “Ne vos
tentet Satanas.”2616 Non enim iis, qui continenter utuntur
matrimonio propter solam liberorum procreationem, dicit, “propter
intemperantiam;” sed iis, qui finem liberorum procreationis
cupiunt transilire: ne, cure nimium annuerit noster adversarius, excitet
appetitionem ad alienas voluptates. Fortasse autem quoniam iis, qui juste
vivunt, resistit propter æmulationem, et adversus eos contendit,
volens eos ad suos ordines traducere, per laboriosam continentiam
eis vult præbere occasionera. Merito ergo dicit: “Melius
est matrimonio jungi quam uri,”2617 ut “vir reddat
debiturn uxori, et uxor viro, et ne frustrentur invicem”2618
hoc divino ad generationera dato auxilio. “Qui autem, inquiunt, non
oderit patrem, vel matrem, vel uxorem, vel filios, non potest meus esse
discipulus.”2619 Non jubet odisse proprium genus: “Honora”
enim, inquit, “patrein et matrein, ut tibi bene sit:”2620
sed ne abducaris, inquit, per appetitiones a ratione alienas,
sed neque civilibus moribus conformis fias. Domus enim constat ex
genere, civitates autem ex domibus; quemadmodum Paulus quoque eos,
qui occupantur in matrimonio, “mundo dixit placere.”2621
Rursus dicit Dominus: “Qui uxorem duxit, ne expellat; et qui non
duxit, ne ducat;”2622 qui ex proposito castitatis professus
est uxorem non ducere maneat cælebs. Utrisque ergo idem Dominus
per prophetam Isaiam convenientes dat promissiones sic dicens:
“Ne dicat eunuchus: Sum lignum aridum;” hæc enim dicit
Dominus eunuchis: “Si custodieritis sabbata mea, et feceritis
quæ cunque pruodæcipio, dabo vobis locum meliorem filiis et
filiabus.”2623 Non sola enim justificat castitas,
sed nec sabbatum eunuchi, nisi fecerit mandata. Infert autem iis, qui
uxoremduxerunt, et dicit: “Electi mei non laborabunt in vanum,
neque procreabunt filios in exsecrationem, quiâ semen est benedictum
a Domino.”2624 Ei enim, qui secundum Logon filios procreavit
et educavit, et erudivit in Domino, sicut etiam ei, qui genuit per veram
catechesim et institutionem, merces quædam est proposita, sicut etiam
electo semini. Alii autem “exsecrationem” accipiunt esse ipsam
liberorum procreationem, et non intelligunt adversus illos ipsos ea dicere
Scripturam. Qui enim sunt revera electi Domini, non dogmata decernunt, nec
filios progignunt, qui sunt ad exsecrationem, et hæreses. Eunuchus
ergo, non qui per vim excisas habet partes, sed nec qui cælebs est,
dictus est, sed qui non gignit veritatem. Lignum hic prius erat aridum; si
autem Logo obedierit, et sabbata custodieri, per abstinentiam a peccatis,
et fecerit mandata erit honorabilior iis, qui absque recta vitæ
institutione solo sermone erudiuntur. “Filioli, modicum”
adhuc sum vobiscum,”2625
inquit Magister. Quare Paulus quoque scribens ad Galatas, dicit:
“Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur in vobis
Christus.”2626 Rursus ad Corinthios scribens: “Si
enim decies mille pædagogos,” inquit, “habeatis in
Christo, sed non multos patres. In Christo enim per Evangelium ego
vosgenui.”2627 Propterea “non ingrediatur eunuchus in
Ecclesiam Dei,”2628 qui est sterilis, et non fert fructum,
nec vitro institutione, nec sermone. Sed “qui se”
quidem “castrarunt” ab omni peccato “propter regnum
cœlorum,”2629 ii sunt beati, qui a mundo jejunant.
“Exsecranda” autem “dies in qua
natus sum, et ut non sit optanda,”2630 inquit Jeremias: non absolute
exsecrandam dicens generationem, sed populi peccata ægre ferens et
inobedientiam. Subjungit itaque: “Cur enim natus sum ut viderem
labores et dolores, et in perpetuo probro fuerunt dies mei?”2631
Quin etiam omnes, qui prædicabant veritatem, propier eorum,
qui audiebant, inobedientiam, quæ rebantur ad pœnam,
et veniebant in periculum. “Cur enim non fuit uterus matris
meæ sepulcrum, ne viderem affiictionem Jacob et laborera generis
Isræl?”2632 ait Esdras propheta. “Nullus est a
sorde mundus,” ait Job, “nee si sit quidera una dies vita
ejus.”2633 Dicant ergo nobis, ubi fornicatus est infans
natus? vel quomodo sub Adæcecidit exsecrationem, qui nihil est
operatus? Restat ergo eis, ut videtur, consequenter, ut dicant malam esse
generationem, non solum corporis, sed etiam animæ, per quam exsistit
corpus. Et quando dixit David: “In peccatis conceptus sum, et in
iniquitatibus concepit me mater mea:”2634 dicit prophetice quidem
matrem Evam; sed Eva quidem fuit “mater viventium;” et si
is “in peccatis fuit conceptus,” at non ipse in peccato,
neque vero ipse peccatum. Utrum vero quicunque etiam a peccato ad fidem
convertitur, a peccandi consuetudine tanquam a “matre”
converti dicatur ad “vitam,” feret mihi testimonium unus ex
duodecim prophetis, qui dixit: “Si dedero primogenita pro impietate
fructum yeniris mei, pro peccatis animæ meæ.”2635 Non
accusat eum, qui dixit: “Crescite et multiplicamini:”2636 sed
primos post generationera motus, quorum tempore Deum non cognoscimus,
dicit “impietates.” Si quis autem ea ratione dicit
malam generationem, idem eam dicat bonam, quatenus in ipso veritatem
cognoscimus. “Abluamini juste, et ne peccetis. Ignorationem enim Dei
quidam habent,”2637 videlicet qui peccant. “Quoniam
nobis est colluctatio non adversus camem et sanguinere, sed adversus
spiritalia.”2638 Potentes autem sunt ad tentandum “principes
tenebrarum hujus mundi,” et ideo datur venia. Et ideo Paulus quoque:
“Corpus meum,” inquit, “castigo, et in servitutem
redigo; quoniam qui certat, omnia continet,” hoc est, in omnibus
continet, non ab omnibus abstinens, sed continenter utens iis, quæ
utenda judicavit, “illi quidera ut corruptibilem coronam accipiant;
nos autem ut incorruptibilem,”2639 in lucta vincentes,
non autem sine pulvere coronam accipientes. Jam nonnulli quoque
præferunt viduam virgini, ut qua, quam experta est, voluptatem
magno animo contempserit.
Caput XVII.—Qui Nuptias Et Generationem Malas Asserunt, II Et Dei Creationem Et Ipsam Evangelii Dispensationem Vituperant.
Sin autem malum est generatio, in malo blasphemi
dicant fuisse Dominum qui fuit particeps generationis, in malo Virginera
quæ genuit. Hei mihi! quot et quanta mala! Dei voluntatera maledictis
incessunt, et mysterium creationis, dum invehuntur in generationera. Et
hinc “Docesin” fingit Cassianus; hinc etiam Marcioni,
et Valentino quoque est corpus animale; quoniam homo, inquiunt,
operam dans veneri, “assimilatus est jumentis.”2640 Atqui profecto, cum libidine vere insaniens, aliena
inire voluerit, tunc revera, qui talis est, efferatur: “Equi
in feminas furentes facti sunt, unusquisque hinniebat ad uxorem
proximi sui.”2641 Quod si dicat serpentera, a brutis animantibus
accepta consilii sui ratione, Adamo persuasisse ut cum Eva coire
consentiret, tanquam alioqui, ut quidam existimant, protoplasti hac natura
usuri non fuissent: rursus vituperatur creatio, ut quæ rationis
expertium animantium natura homines fecerit imbecilliores, quorum exempla
consecuti sunt, qui a Deo primi formati fuere. Sin autem natura quidem
eos sicut bruta deduxit ad filiorum procreationem; moti autem sunt citius
quam oportuit, fraude inducti, cura adhuc essent juvenes; justum quidera
est Dei judicium in eos qui non exspectarunt ejus voluntatera: sancta
est autem generatio, per quam mundus consistit, per quam essentiæ,
per quara naturæ, per quam angeli, per quam potestates, per quam
animæ, per quam præcepta, per quam lex, per
quam Evangelium, per quam Dei cognitio. “Et omnis caro fenum, et
omnis gloria ejus quasi flos feni; et fenum quidem exsiccatur, flos autem
decidit, sed verbum Domini manet,”2642 quod unxit artimam
et uniit spiritui. Quomodo autem, qure est in Ecclesia nostra,2643 œconomia ad finem
perduci potuisset absque corpore, cum etiam ipse, qui est caput Ecclesire,
in came quidem informis et specie carens vitam transiit, ut doceret nos
respicere ad naturam divinæ causespicere ad naturam divinnsiit,
æinformem et incorpoream? “Arbor enim vitæ,”
inquit prophem, “est in bono desiderio,”2644
docens bona et munda desideria, quæ sunt in Domino vivente. Jam
vero volunt viri cure uxore in matrimonio consuetudinem, quæ
dicta est “cognitio,” esse peccatum: eam quippe indicari ex
esu “ligni boni et mali,”2645 per significationem
hujus vocabuli “cognovit,”2646 quæ mandati
tmnsgressionem notat. Si autem hoc im est, veritatis quoque cognitio, est
esus ligni vitre. Potest ergo honestum ac moderatum matrimonium illius
quoque ligni esse particeps. Nobis autem prius dictum est, quod licet
bene et male uti matrimonio; et hoc est lignum “cognitionis,”
si non transgrediamur leges matrimonii. Quid vero? annon Servator noster,
sicut animam, ita etiam corpus cumvit ab affectionibus? Neque vero si
esset caro inimica animæ, inimicam per sanitatis restitutionem
advenus ipsam muniisset. “Hoc autem dico, fratres, quod caro
et sangnis regnum Dei non possunt possidere, neque corruptio possidet
incorruptionem.”2647 Peccatun enim, cure sit “corruptio,”
non potest babere societatem cure incorruptione,” quæ
est justitia. “Adeo stulti,” inquit, “estis? cure
spiritu cœperitis, nunc came consummamini.”2648
Caput XVIII.—Duas Extremas Opiniones Esse Vitandas: Primam Illorum Qui Creatoris Odio a Nuptiis Abstinent; Alteram Illorum Qui Hinc Occasionem Arripiunt Nefariis Libidinibus Indulgendi.
Justitiam ergo et salutis harmoniam, quæ
est veneranda firmaque, alii quidem, ut ostendimus, nimium intenderunt,
blaspheme ac maledice cure quavis impietate suscipientes continentiam;
cure pie liceret castitatem, qu secundum sanam regulam instituitur,
eligere; gratias quidem agendo propter datam ipsis gratiam, non habendo
antem odio creatumm, neque eos aspernando, qui juncti sunt matrimonio;
est enim creatus mundus, cream est etiam castitas; ambo autem agant
gratias in iis, in quibus sunt collocati, si modo ea quoque norunt, in
quibus sunt collocati. Alii autem effrenati se petulanter et insolenter
gesserunt, revem “effecti equi in feminas insanientes, et ad
proximorum suorum uxores hinnientes;”2649 ut quiet ipsi contineri non
possint, et proximis suis persuadeant ut dent operam voluptati;”
infeliciter illas audientes Scriptums: “Quæ tibi obtigit,
partem pone nobiscum, crumenam autem unam possideamus communem,
et unum fiat nobis marsupium.”2650 Propter eos idem propheta
dicit, nobis consulens: “Ne ambulaveris in via cum ipsis,
declixia pedem tuum a semitis eorum. Non enim injuste tenduntur retia
pennatis. Ipsi enim, cure sint sanguinum participes, thesauros malorum
sibi recondunt;”2651 hoc est, sibi affectantes immunditiam,
et proximos similia docentes, bellatores, percussores caudis suis,2652
ait propheta, quas quidem Græci κέρκους
appellant. Fuerint autem ii, quos significat prophetia, libidinosi
intemperantes, qui sunt caudis suis pugnaces, tenebrarum “irreque
filii,”2653 erede polluti, manus sibi afferentes, et
homicidæ propinquorum. “Expurgate ergo vetus fermentum,
ut sitis novo conspersio,”2654 nobis exclamat Apostolus. Et
rursus, propter quosdam ejusmodi homines indignans, præcipit,
“Ne conversari quidem, si quis frater nominetur vel fornicator,
vel avarus, vel idololatra, vel maledicus, vel ebriosus, vel raptor;
cum eo, qui est talis, ne una quidem comedere. Ego enim per legem
legi mortuus sum,” inquit; “ut Deo vivare, cum Christo sum
crucifixus; vivo autem non amplius ego,” ut vivebam per cupiditates;
“vivit autem in me Christus,” caste et beate per obedientiam
præceptorum. Quare tune quidem in came vivebam camaliter: “quod
autem nunc vivo in carne, in fide vivo Filii Dei.”2655 —“In viam gentium ne abieritis, et ne
ingrediamini in urbem Samaritanorum,”2656 a contraria vitæ
institutione nos dehortans dicit Dominus; quoniam “Iniquorum
virorum mala est conversatio; et hæ sunt vitæ omnium, qui ea,
quæ sunt iniqua, efficiunt.”2657 —“Væ
homini illi,” inquit Dominus; “bonum esset el, si
non natus esset, quam ut unum ex electis meis scandalizaret.2658
Melius esset, ut ei mola circumponeretur, et in mari demergeretur,
quam ut unum ex meis perverteret.2659 Nomen enim Dei
blasphematur propter ipsos.”2660 Unde præ clare
Apostolus: “Scripsi,” inquit, “vobis in epistola,
non conversari cure fornicatoribus,”2661
usque ad illud: “Corpus
autem non fornicationi, sed Domino, et Dominus corpori.”2662
Et quod matrimonium non dicat fomicationem, ostendit eo, quod
subiungit: “An nescitis, quod qui adhæret meretrici, unum
est corpus?”2663 An meretricem quis dicet virginem, priusquam
nubat? “Et ne fraudetis,” inquit, “vos invicem,
nisi ex consensu ad tempus:”2664 per dictionem,
“fraudetis,” ostendens matrimonii debitum esse liberorum
procreationem: quod quidem in iis, quæ præcedunt, ostendit,
dicens: “Mulieri vir debitum reddat; similiter autem mulier
quoque viro;”2665 post quam exsolutionem, in domo custodienda,
et in ea quæ est in Christo fide, adjutrix est. Et adhuc apertius,
dicens: “Iis, qui sunt juncti matrimonio, præcipio,
inquit, non ego, sed Dominus, uxorem a viro non sepamri; sin autem
separata fuerit, maneat innupta, vel viro reconcilietur; et virum
uxorem non dimittere. Reliquis autem dico ego, non Dominus: Si quis
frater,”2666 usque ad illud: “Nunc autem
sancta est.”2667 Quid autem adhæc dicunt, qui in legem
invehuntur, et in matrimonium, quasi sit solum a lege concessum, non autem
etiam in Novo Testamento? Quid ad has leges latas possunt dicere, qui
sationem abhorrent et generationem? cure “episcopum” quoque,
“qui domui recte præsit,”2668
Ecclesiquoæ ducem constituat; domum autem Dominicam “imius
mulieris” constituat conjugium.2669 “Omnia” ergo dicit esse “munda
mundis; pollutis autem et infidelibus nihil est mundum, sed polluta est
eorum et mens, et conscientia.”2670 De ea autem voluptate,
quæ est præter regulam: “Ne erretis,” inquit;
“nec fornicatores, nec idololatræ, nec adulteri, nec
molles, nec masculorum concubitores, neque avari, neque fures,
neque ebnosi, neque maledici, nec raptores, regnum Dei possidebunt;
et nos quidem abluti sum us,”2671 qui in his eramus;
qui autem in hanc tingunt intemperantiam, ex temperantia in fornicationem
baptizant, voluptatibus et affectibus esse indulgendum decernentes,
incontinentes ex moderatis fieri docentes, et in spe sua membrorum
suorum impudentiæ affixi; ut a regno Dei abdicentur, non autem ut
inscribantur, qui ad eos ventitant, efficientes; sub falso nominatæ
cognitionis titulo, eam, qu, efficiæ ad exteriores ducit tenebras,
viam ingredientes. “Quod reliquum est, fratres, quæcuque vera,
quæcunque honesta, quæcunque justa, quatres, quam æcunque
casta, quæcunque amabilia, ques, æcunque bonbilia, ques, quam
ingreæ famue bonbilia, ques, quam ingredientæ; si qua virtus,
et si qua laus, ea considerate; quæ et didicistis; quæ etiam
accepistis et audiistis et vidistis in me, ea facite; et Deus pacis erit
vobiscum.”2672 Et Petrus similia dicit in Epistola:
“Ut fides vestra et spes sit in Deum, cure animas vestras castas
effeceritis in obedientia veritatis;”2673 quasi filii
obedientiæ, non configurati prioribus desideriis, quæ fuerunt
in ignorantia; sed secundum eum, qui vocavit vos, sanctum, et ipsi
sancti sitis in omni conversatione. Quoniam scriptum est: “Sancti
eritis, quoniam ego sanctus sum.”2674 Verumtamen quæ
adversus eos, qui cognitionem falso nomine simulant, necessario suscepta
est a nobis disputatio; nos longius, quam par sit, abduxit, et omtionem
effecit prolixiorem. Unde tertius quoque liber Stromateus eorum, quæ
sunt de vera philosophia, commentariorum, hunc finem habeat.
E.C.F. INDEX & SEARCH
|